Niedoceniony potencjał soi

Problem z dostępnością białka roślinnego wolnego od GMO dostrzegają europejskie firmy nasienne. W ostatnich latach intensywnie są rozwijane programy hodowli odmian soi dostosowanych do warunków klimatycznych Europy.

W 2011 r. w Europie (wraz z europejską częścią Rosji i Ukrainą) zebranych zostało około 4 mln t soi, ale już w 2017 r. było to prawie 9 milionów ton. Realne jest, by do 2025 r. produkować około 20 mln t soi w Europie. Tym bardziej, że już nie tylko poszczególne państwa zaczynają wspierać w różny sposób rozwój europejskiego białka, ale i Komisja Europejska prowadzi w tym momencie szerokie konsultacje z krajami członkowskimi na temat źródeł białka.

Soja w Polsce nie należy do roślin chętnie uprawianych, a wiele przemawia za zmianą tego stanu rzeczy. Uprawa soi pozytywnie wpływa na glebę, poprawiając jej właściwości fizykochemiczne, zwiększając zawartość próchnicy i łamiąc niekorzystny płodozmian. Do produkcji soi zużywa się nawet 4–5 razy mniej wody niż do produkcji zbóż, w tym kukurydzy. Uprawa soi nie wymaga wiele (lub nawet wcale) nawozów azotowych. Soja, dzięki współpracy z bakteriami brodawkowymi Bradyrhizobium japonicum, potrafi zasymilować z powietrza niezbędną do jej rozwoju ilość azotu. Roślina ta jest przede wszystkim doskonałym materiałem paszowym.


Niewielkie znaczenie
Uprawa soi w Polsce jest dotowana z racji tego, iż jest ona rośliną wysokobiałkową. Plon w wysokości 2 t/ha rekompensuje nakłady przy zastosowaniu intensywnej produkcji polowej. W przypadku ekstensywnej produkcji już plon powyżej 1 t/ha pokrywa koszty. Dopłata do roślin wysokobiałkowych jest w tym przypadku dodatkowym profitem, zachętą do wprowadzenia ich do płodozmianu. Dzięki temu produkcja soi może być rentowna. W Polsce jednak w strukturze zasiewów ma ona marginalne znaczenie. Uprawiana jest na areale około 20 tys. ha. Dla porównania, w 2017 r. w naszym kraju rzepakiem zostało obsianych 880 tys. ha.

Sytuacja jest tym bardziej zaskakująca, że mamy w Polsce wszystko, co potrzebne jest do upraw soi. Na dużą skalę funkcjonuje przemysł paszowy. Producenci wyrażają zainteresowanie polską soją, jednak uważają, że tej jest zbyt mało, a rolnicy nie są w stanie dostarczać dużych jej partii. Stąd polskie mieszalnie są skazane na import soi GMO z USA. Potencjał dla soi dostrzegają firmy nasienne. Prowadzą one zaawansowane prace hodowlane, dzięki którym wytwarzane są odmiany o cechach dostosowanych do wymagających warunków klimatycznych naszego kraju. Rejestrowanych jest też coraz więcej środków do ochrony soi i zwalczania w niej chwastów. Udoskonalana jest agrotechnika upraw.

– Zanim odmiana soi zostanie wprowadzona do naszej oferty, najpierw jest dokładnie sprawdzana i badana w Polsce. Celem jest znalezienie odpowiedzi na dwa pytania. Jak soja plonuje oraz czy można daną odmianę uprawiać w danym rejonie kraju? Musimy mieć pewność, że odmiana będzie w stanie dojrzeć. Wszystkie odmiany Saatbau mogą być uprawiane na terenie całego kraju bądź też w jego południowych rejonach. Z roku na rok jest coraz więcej dostępnych odmian a ich asortyment w kolejnych latach będzie się powiększał. Tylko w tym roku zostały zarejestrowane trzy kolejne. Soja Saatbau jest wolna od GMO. Nasze nasiona są od razu gotowe do siewu. Od pierwszego sprzedanego worka w Polsce proponowaliśmy nasiona zaszczepione Bradyrhizobium japonicum, które są dodatkowo powleczone substancjami konserwującymi. Mają charakterystyczny zielony kolor – mówiła Emilia Fink-Podyma z Saatbau Polska podczas konferencji „Budujemy szlak polskiej soi”, która odbywała się w Golubiu-Dobrzyniu.

W procesie technologicznym szczepionka jest nakładana równo na nasiona, co później zapewnia dobre zaopatrzenie roślin w azot i gwarantuje ich równomierny rozwój. Proces nakładania szczepionek wymaga, aby odbywał się w zaciemnieniu tak, aby mogła być potem ona żywotna.

Odmiany soi polecane do uprawy w polskiej strefie klimatycznej, to odmiany wczesne i średnio wczesne, oznaczane symbolicznie, jako „0000” (czterozerowe) i „000” (trzyzerowe). Okres wegetacji odmian czterozerowych wynosi ok. 120–130 dni, a odmian trzyzerowych około 130–150 dni. Odmiany najwcześniejsze pozwalają dokonać zbioru po okresie około 4 miesięcy od siewu soi (zbiór na początku września), ale charakteryzują się trochę niższym potencjałem plonotwórczym niż odmiany trzyzerowe, które można zbierać kilka kilkanaście dni później, mniej więcej od połowy września do początku października.


Grupy wczesności
– Nasze odmiany dobrze wpasowują się w system wczesności prowadzony przez COBORU. Tak naprawdę, w każdej grupie mamy odmiany o optymalnej wczesności dla różnych rejonów kraju. Rok 2017 był wilgotny, wtedy też liczba dni od siewu do dojrzałości żniwnej soi była o 5–7 dni mniejsza niż w 2018 r., kiedy było sucho. Odmiany należy wybierać uwzględniając warunki klimatyczne danych rejonów kraju. Aby wybór ułatwić podzieliliśmy nasze odmiany na trzy grupy. W pierwszej są te, które nadają się do uprawy w całej Polsce, w drugiej są te zalecane do uprawy na południu kraju do granicy przebiegu autostrady A2. W ostatniej są odmiany zalecane do uprawy w pasie południa Polski – wymieniała Emilia Fink-Podyma.

Saatbau Polska zapewnia, że na terytorium całego kraju mogą być uprawiane trzy jego odmiany: Merlin (000++), Abelina (000++) oraz SG Anser.

Jest to jedna z nielicznych odmian o wysokiej wczesności, która posiada jasne znamię na nasionach. Wysoki potencjał plonowania budowany jest dużą ilością nasion w strąkach i wyjątkowo wysoką MTN, rzadko spotykaną wśród odmian o tej wczesności. Odmiana wyróżnia się znaczną wysokością osadzenia pierwszego strąka, która wynosi aż 12 cm, co ułatwia zbiór. Rośliny średniej wysokości charakteryzują się wysoką odpornością na wyleganie. SG ANSER posiada bardzo mocny wczesny wigor oraz nasiona bardzo dobrej jakości, o wysokiej zawartości białka i tłuszczu. Ze względu na strukturę białek oraz walory smakowe, jest rekomendowana do produkcji spożywczej. Wyłączność na dystrybucję na terenie Polski tej odmiany ma firma Agrolok. Doświadczenia prowadzone przez Saatbau Polska w ubiegłym roku wykazały znaczny potencjał plonowania. Średni plon uzyskany na terenie dolnośląskiego powiatu strzelińskiego wyniósł 3,3 t/ha. Badania prowadzone na terenie powiatu golubsko- dobrzyńskiego wykazały plon w wysokości 2,2 t/ha. Znacznie lepsze plony wykazały w 2018 r. badania prowadzone przez COBORU. Najwyższy plon zanotowany został w województwie podkarpackim 4,18 t/ha, najniższy w zachodniopomorskim 2,03 t/ha.

Do uprawy na terenie całego kraju przewidziana została także odmiana Merlin (000++). Hodowca zapewnia, że wyróżnia się bardzo dobrą tolerancją na wszelkie błędy agrotechniczne. Jest dobrą odmianą do nauki uprawy soi. W razie uszkodzeń wywołanych przez mróz, nieodpowiednie zastosowanie środków ochrony roślin, czy żerowanie zwierząt, rośliny intensywnie regenerują się w międzywęźlach, poniżej uszkodzenia minimalizując straty plonu. Mimo iż odmiana Merlin jest oferowana od kilku lat,- nadal rozwijana jest w wielu krajach i uzyskuje bardzo dobre wyniki plonowania w badaniach oficjalnych oraz w produkcji polowej. W grupie odmian wczesnych, a więc nadających się do uprawy w całym kraju jest także Abelina. W bardzo niekorzystnym dla uprawy soi 2015 roku odmiana uzyskała plon na poziomie 109 % wzorca. W roku 2014 i 2016 zaliczyła rekordowe wyniki plonowania odpowiednio 112% i 114% wzorca. Pod względem jakościowym jest to soja o bardzo wysokiej zawartości tłuszczu i wysokim plonie białka z ha. Mocny wczesny wigor i szybki wzrost ułatwia prowadzenie łanu, uniemożliwiając ekspansję chwastów. Dodatkową zaletą Abeliny jest wysokie osadzenie najniższego strąka. Saatbau Polska poinformował, że podczas prowadzonych doświadczeń w 2018 r. odmiana ta uzyskiwała bardzo dobre wyniki plonowania. Najwięcej 4,2 t/h przyniosła w badaniach na terenie powiatu brzeskiego (Małopolska) 4,2 t/ha i ełckiego 3,7 t/ha. Najsłabsze plonowanie zanotowano w powiecie makowskim 2,6 t/ha. Także i ta odmiana dobrze wypadała w badaniach COBORU. W większości województw średni plon przekroczył 3 t/ha. Największy był na Podkarpaciu 4,64 t/ha. Najmniejszy zaś w województwie zachodniopomorskim 2,34 t/ha. Saatbau Polska na południe od autostrady A2 zaleca sianie odmian Aurelina (000) i Regina (000). W pasie bezpośredniego południa kraju od województwa dolnośląskiego po podkarpackie z powodzeniem można uprawiać jeszcze bardzo późną odmianę Bettina (000 -).

Tomasz Ślęzak