Mocznik w mleku a ocena poprawności żywienia

Mikroorganizmy w żwaczu degradują białko paszy do amoniaku. Jeżeli produkcja odbywa się w optymalnej ilości węglowodanów, wówczas obecne w żwaczu mikroorganizmy wychwytują amoniak i wykorzystują zawarty w nim azot do budowy własnych aminokwasów. W wyniku niedoboru energetycznego, w żwaczu następuje nadmiar amoniaku absorbowanego przez ścianę żwacza do krwi, a następnie do wątroby. W narządzie tym (w hepatocytach) jest przekształcany w cyklu mocznikowym w mocznik. Poziom mocznika w mleku stanowi informację dotyczącą ilości azotu, który przy niedoborze energii nie jest wykorzystywany do wzrostu drobnoustrojów żwacza oraz syntezy białek mleka. Jeżeli dawki pokarmowe zawierają zbyt dużo białka, wówczas nadmiar azotu wydzielany jest do osocza krwi, mleka i moczu. Poziom mocznika w mleku jest szczególnie ważnym wskaźnikiem, ponieważ pozwala ocenić zbilansowanie energetyczno- białkowe dawki pokarmowej, obniżyć koszty paszy lub potencjalne straty azotu. Poziom tego pierwiastka w kale zwierząt jest w zasadzie stały, natomiast około 50% nadmiaru mocznika jest usuwane z moczem.

Ilość tego parametru w mleku jest zróżnicowana i uzależniona od szeregu czynników. W przypadku stosowania zbilansowanych dawek pokarmowych dla krów mlecznych koncentracja mocznika powinna kształtować się w granicach 150–250 mg w 1 litrze. Jeżeli w dawkach pokarmowych występuje nadmiar białka lub niski poziom energii, górne wartości graniczne wyraźnie wzrastają, nawet do ponad 400 mg w 1 litrze mleka.


Niektóre badania wykazały, że w okresie letnim występuje więcej mocznika w porównaniu do sezonu zimowego, co może być związane z większą podażą białka paszowego. Również zwiększona ilość sodu i potasu prowadzi do zwiększonego zużycia wody i zwiększonej produkcji moczu, obniżając poziom mocznika w mleku. Istotny jest również termin pobrania próbek mleka, bowiem wykazano, że najwyższy poziom zawartości mocznika w mleku miał miejsce w 4–6 godzinie po pobraniu paszy.

Wiele badań dowodzi, że mocznik wykazuje znaczny wpływ na płodność krów. Wykazano, że wywiera on istotny wpływ na procent krów zacielonych po pierwszym zabiegu unasienniania. Najkorzystniejsze wskaźniki rozrodu uzyskano u krów, gdy ilość mocznika w mleku z udoju poprzedzającego pierwszy zabieg inseminacyjny była w granicach do 150 mg/l, a średnio od 200 do 250 mg/l. Należy zatem sądzić, że obniżanie poziomu mocznika może prowadzić do istotnej poprawy użytkowości rozpłodowej.

Prof. dr hab. Adam Traczykowski