Rdza brunatna pszenicy jest chorobą rozpowszechnioną we wszystkich rejonach uprawy pszenicy ozimej i jarej. Występuje corocznie, ale w zmiennym nasileniu. Największe szkody wyrządza w uprawie pszenicy, ale poraża także żyto i pszenżyto i można ją obserwować we wszystkich fazach rozwojowych roślin.
Warunki rozwoju
Optymalnymi warunkami do
rozwoju rdzy brunatnej pszenicy
jest temperatura w dzień od 12 do
24 st. C i nocą od 0 do 12 st. C. Rdza
do rozwoju nie potrzebuje opadów
deszczu – wystarczy jej rosa, ale
wilgotność powietrza musi być bliska
100%. Patogen potrzebuje też
5 godzin nasłonecznienia.
Według opisu choroby wg naukowców z IOR-PIB w Poznaniu, rdza brunatna pszenicy jest chorobą dwudomną, ale w warunkach Europy Środkowej rozwija się z pominięciem żywiciela pośredniego. Zimuje w naszych warunkach w postaci grzybni i urediniospor na oziminach, samosiewach i różnych trawach łąkowych. Urediniospory rdzy brunatnej pszenicy łatwo przenoszą się z prądami powietrza na bardzo duże odległości rozprzestrzeniając się z rejonów o większym nasileniu występowania, które stanowi południowa Polska.
Zarodniki rdzawnikowe rdzy brunatnej pszenicy są odporne na działanie czynników zewnętrznych np. wytrzymują przez 10 minut oziębienie do -23°C, jak również podgrzanie do +52°C. Zakażenie roślin następuje zarówno w świetle, jak i w ciemności, przy czym najłatwiej proces ten zachodzi w 15–18°C i przy 100% wilgotności względnej powietrza. Na długość inkubacji wpływa przede wszystkim temperatura powietrza.
Rdzawe objawy
Uredinia, czyli skupienia zarodników
– urediniospor rozwijają się
na liściach pod skórką, początkowo
są one lekko wzniesione, poduszeczkowate,
owalne lub prawie
okrągłe, koloru jasnobrązowego.
Niekiedy objawy chorobowe widoczne
są początkowo w postaci
chlorotycznych przebarwień poprzedzających
pojawienie się poduszeczek
urediniów. W miarę
dojrzewania urediniospor pokrywająca
je skórka pęka i zwija się,
tworząc wałeczek wokół skupień
urediniów.
Uredinia rdzy brunatnej różnią się od urediniów rdzy źdźbłowej wielkością (są mniejsze), kształtem oraz tym, że okalająca je skórka nie jest postrzępiona. Na początku lipca, w miejscu urediniów powstają, głównie na dolnej stronie blaszek liściowych, niekiedy również na pochwach liściowych i na źdźbłach, owalne lub nieco wydłużone czarne skupienia teliospor (telia). Są one pokryte skórką, co nadaje im lekki połysk.
Dopasowuje się do zmian klimatu
W literaturze naukowej sprzed
lat można wyczytać, że rdza brunatna
potrzebuje do swojego rozwoju
dwóch żywicieli. Potrzebuje
miodunkę ćmę i potem przenosi się
na zboża. Prawdopodobnie prawie
100% rolników nawet nie wie jak
wygląda miodunka ćma, być może
nigdy jej nie widzieli nawet przypadkiem,
a jednak rdza brunatna
występuje w zbożach powszechnie.
Występuje między innymi dlatego,
bo jak tłumaczył na jednej z konferencji
dr inż. Wojciech Pusz z Uniwersytetu
Przyrodniczego we Wrocławiu
– sprawca rdzy brunatnej jest
bardzo ciekawym grzybem zmieniającym
swoje przyzwyczajenia i biologię
rozwoju dosłownie na naszych
oczach.
Obecnie sprawca rdzy brunatnej występuje praktycznie tylko na trawach, na zbożach ozimych i jarych. Rdza przystosowała się do nowych warunków i intensywnego rolnictwa. Rdzawe poduszeczki (skupienia zarodników) pojawiają się na liściach i potem wysypują zarodniki, które mogą rozprzestrzeniać się w promieniu kilkudziesięciu kilometrów i infekować. Po poduszeczce pozostaje niestety rana, która w okresie suszy jest drogą ucieczki wody. To dobija i tak zestresowane upałami rośliny.
Monitoring i zwalczanie
Aby określić zagrożenie rdzą brunatną
pszenicy i porównać je z progami
szkodliwości należy regularnie,
co kilka dni, analizować liście
pszenicy na obecność skupień zarodników
rdzawnikowych – uredinii.
Zgodnie z metodyką integrowanej
ochrony, należy w fazie krzewienia
lub w późniejszych fazach
zebrać po 25 źdźbeł w różnych,
wybranych losowo punktach (łącznie
w zależności od wielkości pola
zbiera się od 100 do 150. Pierwszy
i ostatni punkt powinien być oddalony
około 2 m od brzegu pola.
Na plantacjach powyżej 2 ha należy zwiększyć liczbę punktów o 1 na każdy następny hektar. Określa się liczbę i procent porażonych źdźbeł w stosunku do analizowanych ogółem. Wystąpienie objawów rdzy brunatnej na pszenicy ozimej nie następuje w tym samym momencie co na pszenicy jarej i jest dla niej wskaźnikiem obecności źródeł infekcji.
Po wizycie na plantacji, zebraniu roślin do analizy i określeniu ilości porażonych źdźbeł w procentach, należy tę wartość porównać z progami szkodliwości choroby. Rdzę brunatną pszenicy w pszenicy, pszenżycie i życie należy zwalczać:
- w fazie krzewienia, gdy obserwuje się epifitozę na roślinach; najczęściej, gdy na 10–15% roślin obserwuje się pierwsze objawy rdzy (faza rozwojowa w skali BBCH 21–29). W razie potrzeby następny zabieg wykonać należy po upływie około 15 dni,
- w fazie strzelania roślin w źdźbło (faza rozwojowa w skali BBCH 30–39), jeżeli co najmniej 10% źdźbeł wykazuje objawy nowej infekcji,
- w fazie kłoszenia roślin (faza rozwojowa w skali BBCH 51–59), jeżeli objawy nowej infekcji występują już na liściu podflagowym lub flagowym.
Marek Kalinowski
