W tych gatunkach straty są największe, ale rdza żółta poraża także jęczmień i żyto. Naukowcy i koncerny chemiczne dość szybko znalazły odpowiedź na to, co się stało. W Europie i w Polsce zaczęła dominować rasa himalajska patogenu, a rok 2014 z powodu wysokiej wilgotności oraz niskich temperatur w okresie kwietnia i maja stworzył wyjątkowo dobre warunki do jego rozwoju.
Szkodliwość rośnie
Wśród trzech gatunków rdzy
porażających pszenice, rdza żółta
charakteryzuje się największymi
wymaganiami odnośnie wilgotności
i największą wrażliwością
na wahania temperatury, zwłaszcza
w czasie długiego okresu inkubacji.
Corocznie na zasiewach pszenicy rdza żółta występuje w północno- zachodnich rejonach Europy we Francji, Holandii, Danii, Wielkiej Brytanii i północnych Niemczech. W sprzyjających latach notuje się także znaczne występowanie rdzy żółtej w południowych rejonach Europy. Choroba jest powszechna w zachodnich rejonach Ameryki Północnej, górskich Ameryki Południowej, na obszarach centralnej i zachodniej Azji, w Australii.
W Polsce jeszcze kilka lat temu rdza żółta nie stanowiła większego problemu. Pojawiała się sporadycznie, chociaż wg informacji naukowych już w 1967 roku wystąpiła w Polsce w epidemicznym nasileniu na pszenicach ozimych i jarych powodując znaczne straty w plonach. W epidemicznym nasileniu wystąpiła ostatnio w 2014 r. i od tego czasu stanowi już duży problem.
Himalajski „wojownik”
Na zachodzie Europy rdza żółta
stanowi duży problem od wielu
lat. W Polsce to choroba, która do
niedawna nie stanowiła problemu.
Niestety w roku 2014 wystąpiło
u nas wyjątkowo duże porażenie
zbóż rdzą żółtą, a niektóre
odmiany pszenżyta były porażone
w 100%. Porażane były odmiany
zbóż uznawane do tej pory za odporne
na rdzę żółtą. Co się stało?
Czy rdza żółta przełamała genetyczną
odporność odmian?
Obserwuje się dużą dynamikę zmiany i rozwoju ras rdzy żółtej w Europie. Dotychczas dominujące w Europie rasy rdzy żółtej pochodzenia europejskiego zastąpiły rasy pochodzenia himalajskiego. Tym tłumaczyć można silne porażanie odmian zbóż dotychczas odpornych. W latach 2011–2014 dominującą rasą rdzy żółtej w Europie pochodzenia himalajskiego stał się tzw. typ Warrium (wojownik). Ta zmiana dotyczy także obszaru Polski.
Po zmianie populacji rdzy żółtej dotychczasowe dane na temat odporności trzeba weryfikować. Tak było np. z odmianą pszenżyta Dinaro uznawaną w przeszłości za odporną na rdzę żółtą, a potem odmianą silnie porażaną przez rasę pochodzenia himalajskiego, typ Warrium. Z odmian pszenżyta silnie porażane w ostatnich latach były też: Wiarus, Mikado, a umiarkowane porażenie występowało na odmianach Andiamo, Tomko, Tulus. Z odmian pszenicy w kilku ostatnich sezonach rdzą żółtą z różną siłą porażane były w kolejności alfabetycznej m.in.: Arkadia, Astoria, Bockris, KWS Magic, KWS Ozon, Legenda, Pamier Princeps, Wydma i Zawisza.
Warunki sprzyjające porażeniu
Z obserwacji wynika, że wielkość
porażenia rdzą żółtą zależy
w dużym stopniu od temperatur
zimą. Przy średniej temperaturze
w styczniu i lutym na poziomie
0 st. C i powyżej, można spodziewać
się dużego zagrożenia rdzą
żółtą. Grzyb do rozwoju wymaga
wysokiej wilgotności i niskiej
temperatury w okresie kwietnia
oraz maja.
Jak informował w specjalnym komunikacie Instytut Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu, po silnym porażeniu w 2014 r. sprawca choroby grzyb Puccinia striiformis w przeciwieństwie do pozostałych znanych producentom rolnym gatunków rdzy (P. recondita oraz P. graminis) optimum termalne rozwoju osiąga w temperaturach ok. 10°C. W takiej temperaturze kiełkujące zarodniki dokonują penetracji liści. W warunkach sprzyjających rdza żółta poraża całą roślinę, co może powodować straty w plonie sięgające nawet 50–70%. W latach epidemicznego wystąpienia choroby straty mogą sięgać 100%.
Objawy i zwalczanie
Objawy choroby mogą pojawić
się na wszystkich nadziemnych
częściach rośliny tj. na liściach,
pochwach liściowych, źdźbłach,
kłosach, a czasem i na rozwijających
się ziarniakach.
Na liściach obserwuje się wydłużone chlorotyczne pasy ograniczone nerwami, a na nich w rzędach ułożone uredinia sprawcy choroby. Na liściach odmian mało podatnych objawom często nie towarzyszą uredinia lub pojawiają się z opóźnieniem. W takiej sytuacji na liściach obserwujemy jedynie chlorotyczne i nekrotyczne smugi, które mylone mogą być z objawami septoriozy paskowanej liści. Na kłosach wystąpienie choroby można zdiagnozować odchylając plewkę. Po jej wewnętrznej stronie widoczny jest pył żółtych urediniów.
Według zaleceń zawartych w „Metodyce integrowanej ochrony pszenicy ozimej i jarej” progiem szkodliwości rdzy żółtej zbóż i traw w fazie krzewienia pszenicy jest 30% roślin z pierwszymi objawami; w fazie strzelania w źdźbło 10% porażonej powierzchni liścia podflagowego; w fazie kłoszenia – pierwsze objawy porażenia na liściu podflagowym lub flagowym.
W komunikacie IOR–PIB w Poznaniu, w przypadku stwierdzenia wystąpienia choroby zaleca się w oparciu o próg ekonomicznej szkodliwości wykonać zabieg opryskiwania przy użyciu substancji czynnej z grupy triazoli np. epoksykonazol, protiokonazol, tebukonazol lub w mieszaninach z substancjami czynnymi należącymi do grupy strobiluryn.
Marek Kalinowski
