Lista Odmian Zalecanych – rzepak jary

Najwięcej rzepaku jarego uprawia się w województwach zachodniopomorskim i warmińsko- mazurskim, a także lubelskim, podkarpackim i wielkopolskim. Łączny areał zasiewu w tych województwach stanowi zwykle 60–80% ogólnej powierzchni uprawy w kraju.

Forma jara rzepaku
zyskuje na znaczeniu w latach po srogich zimach i wymarznięciach (2003 r., 2012 r., 2016 r.) oraz w sezonach, kiedy jesień utrudnia siewy rzepaku ozimego. W Krajowym Rejestrze znajduje się 28 odmian rzepaku jarego (w tym trzy odmiany wpisane w br.: Gustaw, Lakritz i Lavina). Forma jara zawsze plonuje znacznie niżej od ozimej (o ok. 40%) i tylko w sezonach o dobrym rozkładzie opadów możliwe są plony na poziomie 3–3,5 t/ha.

Rzepak jary powinien być siany w ogrzaną glebę w połowie okresu siewu zbóż jarych. Z przeprowadzonych badań wynika, że opóźnienie jego siewu o 14 dni w stosunku do najwcześniejszego spowodowało spadek plonów aż o 30%. Rzepak jary w porównaniu do ozimego wymaga większej zwartości roślin plonujących. Wynika to z mniej masywnego pokroju, zagrożenia niedoborem wody na przełomie maja i czerwca oraz często dużych strat w liczbie łuszczyn powodowanych przez słodyszka.

Zrównoważone nawożenie
jest podstawą sukcesu w uprawie rzepaku jarego. Oczywiście najważniejsza jest dostępność wody i jak w przypadku rzepaku ozimego – stanowisko musi mieć co najmniej średnią zasobność w fosfor i potas oraz uregulowany odczyn pH gleby. Oczywiście rzepak jary, w porównaniu z rzepakiem ozimym, ma niższe potrzeby pokarmowe, a tym samym i nawozowe. Po prostu, ma niższy potencjał plonowania. Azot, jeżeli jego obliczona dawka pod oczekiwany plon nie przekracza 80 kg/ha powinien być zastosowany w całości przedsiewnie. W zależności od rodzaju przedplonu i zasobności gleb, zalecane dawki fosforu wynoszą od 40 do 75 kg P₂O₅ / ha, a potasu od 110 do 150 kg K₂O / ha. Fosfor i potas powinniśmy zastosować jesienią, a jeżeli wiosną, to w formie nawozów wieloskładnikowych (najlepiej NPK + S) przedsiewnie mieszając nawozy z glebą.

Optymalne zagęszczenie
roślin rzepaku jarego po wschodach powinno wynosić 90– 110 roślin na metrze kwadratowym. Uwzględniając masę tysiąca nasion współcześnie uprawianych odmian, czystość nasion i zdolność kiełkowania – odpowiada to ilości wysiewu od 3,3 do 5 kg nasion/ha. Większą ilość wysiewu należy stosować na glebach słabszych, a mniejszą na żyznych i sprawnych. Nasiona rzepaku jarego powinny być siane płytko, na głębokość 1,5–2 cm. Jedynie przy nadmiernie przesuszonej i rozpylonej wierzchniej warstwie gleby wysiewamy głębiej – 2–3 cm

Uprawa rzepaku jarego bywa zawodna z powodu niekorzystnego przebiegu warunków meteorologicznych. Należy pamiętać też, że rzepak jary jest bardziej zagrożony niż rzepak ozimy stratami powodowanymi przez uszkodzenia słodyszka rzepakowego. Stadium szkodliwym są oczywiście chrząszcze.

Słodyszek jest groźniejszy
w uprawie rzepaku jarego niż ozimego. Największe straty wyrządza, gdy pojawi się w rzepaku ozimym wcześnie, a rośliny przed kwitnieniem rozwijają się wolno. Jeśli faza pączkowania z powodu chłodów przedłuża się, szkody wyrządzane przez słodyszka mogą być bardzo duże. Uszkodzone pąki żółkną, usychają i następnie odpadają, a pozostają jedynie szypułki kwiatowe.

Rzepak jary rozwija się w innym rytmie i zawsze jest zagrożony inwazją słodyszka – jak wspomniałem, znacznie bardziej niż rzepak ozimy. Kto zamierza uprawiać formę jarą rzepaku po raz pierwszy, musi o tym bezwzględnie pamiętać.

Odmiany rekomendowane
Powierzchnia upraw rzepaku jarego w Polsce jest niestabilna i waha się od 20 do maksymalnie 95 tys. ha (w roku 2012 o dużej skali przesiewów po wymarzniętym rzepaku ozimym rzepak jary uprawiano na 85 tys. ha). Województwa tworzące Listy Odmian Zalecanych rzepaku jarego rekomendują do uprawy na 2020 r. osiem odmian – 4 mieszańcowe i 4 populacyjne:

• kujawsko-pomorskie: Legolas F1, Lumen F1, Goliat, Lexus F1, Markus i Bruno;
• podkarpackie: Legolas F1, Lumen F1, Goliat, Markus i Lagonda F1;
• zachodniopomorskie: Legolas F1, Lumen F1, Lexus F1 i Libero.

Czym charakteryzują się odmiany z LOZ? Poniżej przedstawiamy ich skróconą charakterystykę (wg COBORU).

Legolas
Odmiana mieszańcowa o dużym plonie nasion. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów powyżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej dość duża. Masa 1000 nasion średnia. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Rośliny średniej wysokości, o nieco większej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową – większa od średniej, na czerń krzyżowych – średnia.

Lumen
Odmiana mieszańcowa dająca bardzo duży plon nasion. Zawartość tłuszczu w nasionach większa od średniej, glukozynolanów poniżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej dość mała. Masa 1000 nasion średnia. Rośliny średniej wysokości o nieco większej od średniej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej nieco wcześniejszy od średniego. Odporność na zgniliznę twardzikową – większa od średniej, na czerń krzyżowych – średnia.

Goliat
Odmiana populacyjna o plonie nasion na poziomie najlepiej plonujących odmian populacyjnych. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów poniżej średniej. Zawartość białka ogólnego w suchej masie beztłuszczowej duża. Masa 1000 nasion średnia. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Odporność na zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych – średnia.

Lexus
Odmiana mieszańcowa. Plon nasion bardzo duży. Zawartość tłuszczu w nasionach dość duża, glukozynolanów powyżej średniej, zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej średnia. Masa 1000 nasion średnia. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych – średnia.

Markus
Odmiana populacyjna. Zawartość tłuszczu w nasionach poniżej średniej, glukozynolanów przeciętna. Zawartość białka ogólnego w suchej masie beztłuszczowej względnie mała, włókna mniejsza od średniej. Masa 1000 nasion średnia. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzewania średni. Podatność na porażenie przez czerń krzyżowych – średnia.

Bruno
Odmiana populacyjna. Plon nasion na poziomie najlepiej plonujących zarejestrowanych odmian populacyjnych. Zawartość tłuszczu w nasionach duża, glukozynolanów poniżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej duża. Masa 1000 nasion średnia. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Rośliny średniej wysokości, o nieco mniejszej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych – średnia.

Lagonda
Odmiana mieszańcowa. Plon nasion duży. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów poniżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej poniżej średniej. Masa 1000 nasion średnia. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Rośliny średniej wysokości, o dużej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych – średnia.

Libero
Odmiana populacyjna. Plon nasion na poziomie najlepiej plonujących odmian populacyjnych. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia, glukozynolanów poniżej średniej. Zawartość białka w suchej masie beztłuszczowej duża. Masa 1000 nasion średnia. Termin początku kwitnienia i dojrzałości technicznej średni. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Odporność na zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych – średnia.

Marek Kalinowski