Będzie przeznaczona dla wszystkich producentów, niezależnie od skali prowadzonej produkcji i wielkości gospodarstwa. Jest to projekt ministerstwa rolnictwa, które zapewnia, że celem powstania platformy jest zwiększenie konkurencyjności polskich podmiotów sektora rolno-spożywczego zarówno na rynku krajowym, jak i za granicą.
Projekt jest realizowany przez KOWR przy współpracy zajmujących się rolnictwem naukowych instytutów. Partnerem strategicznym, wykonawcą oraz operatorem platformy jest konsorcjum Giełdy Papierów Wartościowych, Izby Rozliczeniowej Giełd Towarowych i Towarowej Giełdy Energii. Nadzór nad projektem sprawuje Komisja Nadzoru Finansowego.
Od marca do sierpnia platforma ma działać w trybie pilotażowym, podczas którego będzie testowany i sprawdzany rzeczywisty system obrotu zbożem. Będzie obejmował pszenicę w dwóch oddzielnych odmianach: systemu kursu jednolitego w formie regularnych sesji giełdowych oraz systemu aukcji, które będą dawać oferentom możliwość zakupu na żądanie dużych partii pszenicy (co najmniej 250 t) w trzech klasach jakościowych. Zadaniem pilotażu będzie przetestowanie mechanizmów, w oparciu o które będzie odbywał się obrót pszenicą. W tym czasie giełda nie będzie pobierać opłat od uczestników transakcji. Będą one jedynie pobierane przez autoryzowane magazyny za przyjęcie i przechowanie towaru oraz przez biura maklerskie.
Uczestnicy platformy
Obrót pszenicą możliwy będzie
na dwa sposoby. Dostęp bezpośredni
jest zarezerwowany wyłącznie
dla ograniczonego grona
podmiotów. Zgodnie z obowiązującą
ustawą o giełdach towarowych,
o członkostwo, a więc prawo do
bezpośredniego obrotu towarem,
mogą się ubiegać np. towarowe
domy maklerskie, domy maklerskie,
zagraniczne osoby prawne
prowadzące działalność maklerską
w zakresie obrotu towarami
giełdowymi w Polsce w formie
oddziału, spółki handlowe prowadzące
działalność maklerską
w zakresie obrotu towarami giełdowymi
oraz grupy producentów
rolnych. Bezpośredni dostęp do
giełdy wiąże się z koniecznością
ponoszenia opłat członkowskich
oraz składek na fundusze gwarancyjne.
Bezpośredni dostęp do handlu
na giełdzie pszenicą wiąże się
także z koniecznością utrzymywania
wykwalifikowanego personelu
(maklerów) oraz odpowiedniej infrastruktury
technicznej.
Przedsiębiorstwa rolne oraz indywidualni rolnicy handel pszenicą (a później innymi zbożami) będą mogli prowadzić w oparciu o dostęp pośredni, czyli poprzez składanie zleceń za pośrednictwem członków giełdy. Dzięki temu otrzymają dostęp do Rynku Towarów Rolno-Spożywczych (RTRS).
W celu jego uzyskania niezbędne będzie zawarcie odpowiedniej umowy na prowadzenie rachunku towarów giełdowych i powiązanego z nim rachunku pieniężnego z wybranym członkiem giełdy. Po zawarciu umowy obsługujący uczestnika członek giełdy udostępnia mu środki i narzędzia umożliwiające składanie zleceń i dostęp do informacji rynkowej oraz bezpośrednio z nim rozlicza zawarte transakcje.
Jednostkowe koszty transakcyjne w takim przypadku będą wprawdzie wyższe (ze względu na prowizje maklerskie), jednak nie ma konieczności ponoszenia kosztów stałych związanych z członkostwem na giełdzie.
Trzy kategorie ziarna
Warunkiem wprowadzenia danej
partii zboża do handlu na RTRS
będzie jego złożenie w magazynie
autoryzowanym oraz jej wpisanie
do ewidencji. Magazyn będzie odpowiadał
za potwierdzenie zgodności
zboża z wymogami jakościowymi,
które określi giełda. Możliwy
będzie obrót trzema klasami
ziarna: A, B i C. We wszystkich
wymagana będzie maksymalna
wilgotność i ilość zanieczyszczeń
na poziomie odpowiednio 14,5%
oraz 6%. Ilość ziaren połamanych
została ustalona na 3% dla klasy
A i 5% dla B i C. Do istotnych parametrów
jakościowych została zaliczona
także między innymi maksymalna
gęstość ziarna określona na
77, 76 i 73 kg/hl dla klas A, B i C,
a minimalna gęstość białka to 14%
dla grupy A i 12,5% dla B. Poniżej
tej ostatniej wartości ziarno będzie
klasyfikowane w grupie C.
W przypadku liczby opadania minimalna wartość dla klasy A to 250 s i 220 dla B. Surowiec z wynikiem mniejszym niż 220 będzie kategoryzowany w klasie C.
Notowane na giełdzie ceny odnosić się będą zawsze do danej ilości towaru o określonych parametrach jakościowych, a nie do konkretnej partii. Wynika to z prostego faktu, że po złożeniu surowca w autoryzowanym magazynie nie ma technicznej możliwości przechowywania go w odseparowanych i zamkniętych przestrzeniach.
Obrót jednolity
Pszenica w ramach kursu jednolitego
na giełdzie będzie podlegała
obrotowi w klasach B i C, zaś
w systemie aukcji – A, B i C.
Od 1 marca kurs jednolity pszenicy będzie wyznaczany w każdą roboczą środę. Zlecenia kupna bądź sprzedaży będą mogły być składane, modyfikowane lub też wycofywane w dniu sesji. Są ważne do końce trwania notowań w danym dniu i nie przechodzą na kolejną sesję. Zlecenia składają mający dostęp bezpośredni członkowie giełdy, pozostali mogą to czynić za ich pośrednictwem.
Po zakończeniu przyjmowania zleceń kupna i sprzedaży, w których należy zgłosić m.in. ilość, jak i cenę ziarna, następować będzie wyznaczenie kursu jednolitego. Będzie się to odbywało za pośrednictwem przyjętego algorytmu, który wyliczy cenę ziarna na podstawie zgłoszonych zleceń kupna/ sprzedaży i ich ceny.
Kurs jednolity zostanie wyznaczony po zestawieniu wszystkich aktywnych zleceń kupna w kolejności od najdroższych do najtańszych i zleceń sprzedaży w kolejności od najniższego limitu ceny do najwyższego (tab. 1, rycina).
W celu wyznaczenia kursu jednolitego zostały zestawione wszystkie aktywne zlecenia kupna w kolejności od najwyższego do najniższego limitu ceny. Poziom ceny, przy którym następuje przecięcie tak wyznaczonych krzywych popytu i podaży, wyznacza kurs jednolity. Na podstawie złożonych zleceń został on wyznaczony na poziomie 175 zł/t. W przedstawionym przykładzie w pełni zlecenie zrealizował kupujący 1. z ceną wyższą niż kurs jednolity oraz sprzedający 1. i 2. z limitami ceny niższymi niż kurs jednolity. Częściowo zlecenie zrealizował kupujący 2. (75 ze 100 t) z limitem ceny równy kursowi jednolitemu. Nie zostały zrealizowane zlecenia kupujących 3. i 5. z limitami niższymi niż kurs jednolity oraz sprzedających 3. i 4. z limitami ceny wyższymi niż kurs jednolity. Łączna wielkość wymiany handlowej wyniosła 175 t.
Magazyn autoryzowany będzie musiał umożliwić odbiór kupującemu surowca od 2. do 21. dnia kalendarzowego po sesji, na której zawarto transakcje. Od momentu rozliczenia w elektronicznym systemie RTRS transakcji ma on możliwość dysponowania nabytym towarem jako jego właściciel. Ponosi jednak koszty dalszego przechowywania w autoryzowanym magazynie. Odbiór ziarna możliwy jest po przedstawieniu potwierdzenia jego nabycia. Za załadunek zboża nie może być pobierana opłata.
Sprzedaż aukcyjna
System aukcyjny polega na organizowaniu
i prowadzeniu przez
giełdę doraźnych akcji sprzedaży
określonej partii towaru (pszenicy
klasy A, B, C) należącej do podmiotu
dysponującego własnym magazynem
autoryzowanym zewidencjonowanym
w systemie e-RTRS.
Pojemność przechowalnicza takiego
magazynu musi być na poziomie
wymaganym przez giełdę – obecnie
to 500 t. Aukcje będą prowadzone
w dni powszechne, w inne
niż w systemie kursu jednolitego.
Mają one charakter niejawny. Oznacza to, że nie jest znana minimalna cena sprzedaży określona przez oferenta oraz ceny i ilości w zleceniach kupujących.
Aukcje są rozstrzygane przez realizację zleceń w kolejności od najwyższej oferowanej ceny do najniższej, pod warunkiem że są one, co najmniej równe cenie minimalnej oferenta.
Załóżmy, że na aukcji sprzedający zaoferował 250 t pszenicy klasy A po cenie minimalnej 710 zł/t. W fazie składania zlecenia zgłosiło się czterech kupujących (tab. 2).
W wyniku aukcji kupujący 1. kupił 75 t pszenicy po 720 zł/t i w pełni zrealizował swoje zlecenie. Kupujący 2. kupił 175 t surowca po 715 zł/t i częściowo zrealizował zlecenie. Z kolei kupujący 3., mimo że oferował cenę minimalną, nie był w stanie kupić pszenicy z powodu wyczerpania się dostępnej puli. Zlecenie kupującego 3. nie zostało przyjęte do realizacji nie tylko z powodu wyczerpania się puli, ale także dlatego, że zaoferował cenę poniżej stawki minimalnej.
Oferowana ilość towaru musi być wielokrotnością 25 t, nie może być jednak mniejsza niż 250 t towaru tej samej klasy. Oferent powinien przesłać do giełdy najpóźniej na siedem dni roboczych przed proponowaną aukcją wniosek o przeprowadzenie aukcji wraz z rodzajem i klasą oferowanego towaru oraz proponowaną ceną minimalną sprzedaży. Oferent dodatkowo musi wpłacić wadium w wysokości wynikającej z ilości wystawionego towaru oraz jego ceny. Wadium podlega zwrotowi po pozytywnie przeprowadzonej aukcji sprzedającemu.
Obciążenie rachunków kupujących dokonywane jest w pierwszym dniu roboczym po aukcji, zaś przekazanie środków na rachunek sprzedającego następuje w 21. dniu kalendarzowym po dniu aukcji, pod warunkiem że przed upływem 18. dnia od aukcji giełda nie otrzymała od kupującego odpowiednio udokumentowanego zawiadomienia o niewywiązaniu się sprzedającego z obowiązku udostępnienia towaru zgodnie z warunkami transakcji.
Platforma ma być pionierskim rozwiązaniem na polskim rynku. W jednym z kolejnych wydań „Tygodnika Poradnika Rolniczego” przedstawimy informacje dotyczące systemu magazynów autoryzowanych. Uczestnictwo w nim po spełnieniu szeregu wymogów może być szansą dodatkowego dochodu dla tych gospodarstw i zakładów, które dysponują sporą przestrzenią przechowalniczą.
Tomasz Ślęzak
