Septorioza plew pszenicy (od dawnej nazwy stadium konidialnego: Septoria nodorum) najbardziej zagraża uprawom pszenicy ozimej. Czynnikami zwiększającymi ryzyko porażenia jest zainfekowane ziarno siewne, resztki pożniwne po zbożach, uprawa odmian krótkosłomych i deszczowa pogoda wczesnym latem. Choroba prowadzić może do znacznych strat w plonie ziarna, a także pogorszenia jego jakości.
Porażenie od liści po kłos
Sprawca septoriozy plew zimuje na resztkach pożniwnych w postaci piknidiów oraz w mniejszym stopniu w postaci pseudotecji i grzybni. Zimuje także w okrywie owocowo-nasiennej porażonych ziarniaków zbóż i traw, na siewkach porażonych jesienią zbóż oraz na obumarłych chwastach jednoliściennych. Wiosną zarodniki konidialne tworzące się w piknidiach zakażają pszenicę ozimą i jarą. Zakażenie z porażonego ziarna następuje już w czasie kiełkowania. W czasie wegetacji dochodzi do wielokrotnych infekcji wtórnych zarodnikami konidialnymi. Patogen najpierw poraża dolne liście młodych roślin, a następnie atakuje coraz wyższe piętra, w tym źdźbło i kłos.
Choroba występuje w większym nasileniu po łagodnej zimie i wilgotnych latach o zwiększonej ilości opadów. Warunkiem wystąpienia silnego zakażenia jest utrzymywanie się wilgoci na liściach przez 3–6 godzin przy temperaturze 20–24°C. Patogen ten rozprzestrzenia się w dużym stopniu przez konidia z rozpryskującymi się kroplami deszczu. W korzystnych warunkach rozwój choroby następuje po 7.–14. dniach inkubacji grzyba. Askospory grzyba wytwarzane w pseudotecjach i zarodniki konidialne wytwarzane w piknidiach są pierwotnym źródłem infekcji roślin. Wyrzucanie askospor obserwuje się po żniwach w sierpniu, wrześniu i październiku.
Plamy od szczytu plew
Pierwsze symptomy choroby można obserwować już na siewkach, ale specyficzne objawy choroby widoczne są na liściach roślin starszych. W wyniku porażenia i rozwoju septoriozy plew na liściach pojawiają się plamy, które mają początkowo żółtozieloną barwę, a następnie brązowieją i przybierają kształt zbliżony do soczewkowatego. Młode plamy mają często chlorotyczną obwódkę. Starsze plamy są przeważnie jasnobrązowe, zlewają się i mogą obejmować także pochwy liściowe.
Silnie porażone liście występują u nas dopiero w czerwcu. Na powierzchni plam mogą pojawiać się słabo widoczne piknidia (rozrzucone nieregularnie na plamie), z których w czasie wilgotnej pogody wydostaje się różowa, śluzowata wydzielina, zawierająca zarodniki konidialne. Silnie porażone liście mogą zamierać.
Septorioza plew pszenicy, jak wskazuje nazwa, pojawia się na plewkach jeszcze zielonych kłosów w postaci czarnobrunatnych nekrotycznych plam. Plamy tworzą się od szczytu i przy brzegach plew i rozprzestrzeniają się w kierunku osadki kłosowej, która przy silnym porażeniu także brązowieje. Kreskowate, małe nekrozy mogą występować również na dokłosiu. Silnie porażone kłosy w łanie mają barwę brązową z odcieniem fioletu. W miarę dojrzewania pszenicy wypukła część plewek jaśnieje, a brzegi pozostają ciemne. W końcowej fazie dojrzewania na plewkach, między nerwami, mogą powstać rzędy ciemnych piknidiów.
Groźna w każdym sezonie
Progi szkodliwości patogenów, również ze strony septoriozy plew, ustalane są wg badań w oparciu o określoną metodykę. Rolnik oceniając zagrożenie i porównując z progami szkodliwości również musi to robić wg konkretnej metodyki. W przypadku septoriozy plew pszenicy zaleca się pobrać z pola z wybranych losowo 5 punktów po 50 źdźbeł głównych. Nie należy pobierać roślin z brzeżnych partii plantacji. Na podstawie zebranego materiału roślinnego należy następnie określić liczbę i procent porażonych źdźbeł. W przypadku silnego porażenia kłosów przez sprawcę septoriozy plew należy liczyć się z dużym zagrożeniem plantacji pszenicy i pszenżyta w nowym sezonie wegetacyjnym. Trzeba w następnym sezonie uwzględnić to, że materiał siewny z plantacji porażonej może stanowić dodatkowe źródło infekcji.
Każdego roku w Instytucie Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu naukowcy opracowują publikacje o stanie fitosanitarnym roślin. Ze zbieranych danych wynika, że septorioza plew pszenicy w wieloleciu poraża średnio w kraju ok. 13% kłosów. Są jednak rejony bardziej zagrożone z wyższym porażeniem w każdym roku. Najsilniejsze porażenia septoriozą plew mają miejsce zwykle w Polsce Północno-Wschodniej i Południowo -Wschodniej, tj. w województwach: warmińsko-mazurskim, kujawsko -pomorskim, małopolskim, świętokrzyskim, podkarpackim, dolnośląskim i śląskim.
Progi szkodliwości
Obok ograniczania metodami agrotechnicznymi i hodowlanymi czynników sprzyjających rozwojowi septoriozy liści pszenicy konieczne jest najczęściej jej chemiczne zwalczanie. Septoriozę plew należy zwalczać we wcześniejszych terminach rozwoju zbóż po przekroczeniu progów szkodliwości obserwowanych na liściach. Przy braku porażenia górnych liści opryskiwanie wykonujemy wtedy, gdy na kłosach (faza rozwojowa w skali BBCH 5/59) występują pierwsze objawy septoriozy plew. W przypadku późnej epidemii opryskiwać można do okresu dojrzałości mlecznej ziarna, z uwzględnieniem okresu karencji środka.
Progiem szkodliwości ze strony septoriozy plew w pszenicy, pszenżycie i życie (źródło – metodyki integrowanej ochrony tych gatunków) jest:
- w fazie krzewienia – 20% roślin z pierwszymi objawami porażenia;
- w fazie strzelania w źdźbło – 20% porażonej powierzchni liścia podflagowego lub 1% liści z owocnikami;
- w fazie początku kłoszenia – 10% porażonej powierzchni liścia podflagowego lub 1% liści z owocnikami;
- w fazie pełni kłoszenia – 1% porażonej powierzchni liścia flagowego.
Marek Kalinowski
