Modelowe mieszanki zbożowe

Najważniejszy w mieszance zbożowej jest oczywiście jej skład gatunkowy, ale duże znaczenie ma także dobór odmian. Warto wybierać do mieszanek odmiany najlepiej wypadające w doświadczeniach PDO, odporne na choroby i z List Odmian Zalecanych do uprawy w naszym rejonie. W przypadku jęczmienia warto wybierać do mieszanek odmiany o dłuższej słomie. 



Stabilne w suche lata

Argumentem najważniejszym, aby uprawiać mieszanki zbożowe jest możliwość uzyskania większego lub co najmniej takiego samego plonu ziarna, w porównaniu do średniego plonu komponentów mieszanki uprawianych w czystym siewie. Uprawę mieszanek uzasadnia też bardziej stabilne ich plonowanie w stosunku do siewów czystych. Im w gospodarstwie mamy gorsze gleby, charakteryzujące się dodatkowo dużą zmiennością i mozaikowatością, tym plonowanie zbóż w mieszankach będzie wyższe, niż przy ich uprawie w czystym siewie.

Mieszanki wyżej i stabilniej będą plonowały w latach posusznych, z okresowymi niedoborami wody. Jeżeli mamy jednak dobre gleby, w dobrej kulturze, zasobne w wodę i składniki pokarmowe i o uregulowanym odczynie pH – lepsze rezultaty może dać uprawa dobrej odmiany jednego gatunku. Plon taki można będzie ponadto sprzedać w lepszej cenie (ziarno jakościowe), niż ziarno mieszanki (w założeniu paszowe).



W trzyskładnikowych musi być owies 

Warunkiem powodzenia w uprawie mieszanek zbożowych jest przestrzeganie norm wysiewu poszczególnych komponentów. Zalecenia w tym zakresie zawarte w „Metodyce integrowanej ochrony mieszanek zbożowych” przedstawiamy w tabeli. To zestawienie uwzględnia wady i zalety poszczególnych komponentów, ich konkurencyjność oraz kompleks glebowy. Pamiętajmy komponując własną mieszankę, że gatunek bardziej agresywny zawsze dominuje i po zbiorze plonu udział ziarna tego gatunku może być znacznie większy niż oczekujemy. Mieszanka powinna składać się z dwóch gatunków, a jeśli ma być to mieszanka złożona z trzech gatunków, minimalny udział każdego komponentu powinien wynosić 25%, a podstawą takiej mieszanki zawsze powinien być owies.

Co najmniej jeden gatunek użyty w mieszance powinien mieć wymagania odpowiadające stanowisku, warunkom glebowym i wodnym. Na najsłabszych glebach, w gospodarstwach, gdzie zmianowanie jest wadliwe i występuje duży udział zbóż w strukturze zasiewów, ze względów fitosanitarnych w mieszance powinien występować owies w ilości co najmniej 35% mieszanki siewnej. Gatunek użyty w mieszance i najlepiej plonujący na danym stanowisku powinien stanowić minimum 50% jej składu, ale nie więcej niż 75%. Jeżeli z różnych przyczyn mieszanki zbożowej nie możemy wysiać w optymalnym terminie – musimy zmienić jej skład i proporcje. Do opóźnionego siewu najlepiej jest użyć mieszanki jęczmienia z owsem, przy czym udział jęczmienia powinien wynosić 60 do 75% (im późniejszy siew, tym więcej jęczmienia).

Więcej jęczmienia przy późnym siewie

Podobnie jak zboża jare w czystym siewie, również ich mieszanki powinny być wysiane jak najwcześniej. Oczywiście nie zawsze jest to możliwe. Pamiętajmy, że najbardziej na opóźnienie siewu reagują mieszanki, w których składzie dominuje owies, pszenica i pszenżyto. Mniejszą reakcją na opóźniony siew odznaczają się mieszanki z udziałem jęczmienia. Jeżeli siew mieszanki będzie opóźniony – udział jęczmienia w mieszance powinien być możliwie jak największy (60 do 75%). 

Ważną rolę plonotwórczą spełnia w agrotechnice mieszanek zbożowych nawożenie. W przypadku fosforu i potasu dawki zawsze powinny wynikać z zasobności gleb w te składniki. Biorąc pod uwagę to, że pod mieszanki przeznacza się zwykle gorsze stanowiska, powinniśmy na 1 ha zastosować do 60 kg P₂ O₅ i do 80 kg K₂ O. Dawka azotu nie powinna być wyższa niż 80 kg N/ha. Za optymalne i efektywne dawki azotu w przypadku mieszanek uznaje się dawki w przedziale 50 – 70 kg N/ha. Przy czym 60% tej dawki najlepiej jest zastosować przed siewem i resztę w fazie strzelania w źdźbło.

Najwierniej i najwyżej plonujące

Wieloletnie badania i obserwacje pokazują, że najwyższe plony ziarna z hektara dać może mieszanka owsa z pszenżytem, pszenicy z pszenżytem i owsa z pszenicą. Może, ale nie jest to regułą. Dla rolnika bardziej istotna powinna być stabilność plonowania mieszanki w latach. Najlepszą stabilnością plonowania w latach charakteryzują się mieszanki jęczmienia z owsem, owsa z pszenżytem i jęczmienia z pszenicą. 

Biorąc pod uwagę te dwa swoiste rankingi, mieszanką, która daje wysokie plony i charakteryzuje się zarazem stabilnością plonowania w latach jest owies z pszenżytem. Wadą tego połączenia jest najpóźniejszy ze wszystkich kombinacji termin zbioru. Pamiętajmy jednak, że na stanowisku, na którym problemem jest owies głuchy wykluczyć należy niestety uprawę mieszanek zbożowych z udziałem owsa. 

Wady i zalety kompomnentów 

Jęczmień jary jest najbardziej agresywnym partnerem w mieszankach zbożowych. Krzewi się szybko i silnie, dobrze wykorzystując i gospodarując wodą. Dominuje w mieszankach z owsem albo pszenicą, wykształcając w takim połączeniu dorodniejsze kłosy i ziarno niż w siewie czystym. Najlepszym partnerem dla jęczmienia jest owies. Dzięki najlepszemu wśród zbóż gospodarowaniu zapasami wody przy opóźnionych siewach mieszanek udział jęczmienia powinniśmy zwiększyć nawet do 75%.

Owies jest najlepszym komponentem w mieszankach na najsłabszych, lekko kwaśnych glebach. Jest ważnym komponentem mieszanek w każdej kombinacji, ale najlepsze warunki wzrostu znajduje przy boku pszenicy – wtedy wykształca dorodniejsze wiechy i ziarno, niż w siewie czystym. W mieszankach z jęczmieniem ustępuje temu gatunkowi – wykształca mniejsze wiechy, ale ziarno dorodniejsze niż w siewie czystym. W sąsiedztwie pszenżyta rośnie dobrze. W warunkach posusznych zawsze ustępuje roślinie towarzyszącej, co wynika z dużego apetytu owsa na wodę. 

Pszenica jara ma niestety największe wymagania glebowe i pokarmowe ze zbóż jarych i dlatego jest komponentem mieszanek o najmniejszym znaczeniu praktycznym. Na glebach średnich można ją uprawiać w mieszance z pszenżytem. Dobrym partnerem jest oczywiście owies, ale pszenica w jego sąsiedztwie wykształca mniejsze kłosy niż w siewie czystym. Pszenica najgorzej znosi partnerstwo jęczmienia – przegrywa rywalizację o wodę i przestrzeń życiową. Taka mieszanka jest też wadliwa ze względów fitosanitarnych (choroby płodozmianowe).

Pszenżyto jare dobrze rośnie i plonuje w mieszankach zbożowych. Podstawową wadą tego gatunku jest późne dojrzewanie. Najlepiej uprawiać jest pszenżyto z owsem i pszenicą. Połączenie z jęczmieniem jest dobre, ale bardzo ryzykowne (jęczmień dojrzewa najszybciej ze zbóż jarych, pszenżyto najpóźniej). Decydując się na taki wariant należałoby wybrać najpóźniejsze odmiany jęczmienia i najwcześniej dojrzewające odmiany pszenżyta.

Ważne zasady

Podobnie jak w przypadku uprawy zbóż w czystym siewie, komponentami mieszanek zbożowych powinno być ziarno kwalifikowane dobrych odmian, oczyszczone, odpylone i zaprawione przed wysiewem.

Pamiętajmy, że gatunek zbożowy bardziej agresywny zawsze dominuje i po zbiorze plonu udział ziarna tego gatunku może być znacznie większy niż oczekujemy. 

Mieszanka powinna składać się z dwóch gatunków, a jeśli ma być to mieszanka złożona z trzech gatunków, minimalny udział każdego komponentu powinien wynosić 25%, a podstawą takiej mieszanki powinien być owies. 

Co najmniej jeden gatunek użyty w mieszance powinien mieć wymagania odpowiadające stanowisku, warunkom glebowym i wodnym. 

Na najsłabszych glebach, w gospodarstwach, gdzie zmianowanie jest wadliwe i występuje duży udział zbóż w strukturze zasiewów, ze względów fitosanitarnych w mieszance powinien występować owies w ilości co najmniej 35% mieszanki siewnej (pod warunkiem, że stanowisko jest wolne od owsa głuchego). 

Gatunek użyty w mieszance i najlepiej plonujący na danym stanowisku powinien stanowić minimum 50% jej składu, ale nie więcej niż 75%. 

Jeżeli z różnych przyczyn mieszanki zbożowej nie możemy wysiać w optymalnym terminie – musimy zmienić jej skład i proporcje. Do opóźnionego siewu najlepiej jest użyć mieszanki jęczmienia z owsem, przy czym udział jęczmienia powinien wynosić 60 do 75% (im późniejszy siew, tym więcej jęczmienia).

Składnikami mieszanek powinny być odmiany najlepiej wypadające w doświadczeniach PDO i odporne na choroby. W przypadku jęczmienia warto wybierać do mieszanek odmiany o dłuższej słomie. 

Marek Kalinowski