Trzy lata temu zmarł mój tata, który w latach 80. przekazał mi gospodarstwo. Brat otrzymał w darowiźnie od rodziców pieniądze i samochód, a siostra działkę. Rodzeństwo domaga się jednak teraz ode mnie zachowku. Czy ma do tego prawo? Jak długo można starać się o zachowek?
Zachowek jest uregulowany w art. 991 Kodeksu cywilnego. Według tego przepisu zstępnym (dzieciom), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należy się połowa wartości tego udziału. W sytuacji natomiast jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
Według art. 1007 k.c., roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. Natomiast roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.
Artykuł 993 k.c. określa, że przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń. Dolicza się natomiast do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. Według art. 999 k.c., jeżeli spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawniony do zachowku, jego odpowiedzialność ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.
Jeżeli chodzi o grunty przekazane za emeryturę rolniczą w latach 80. ubiegłego wieku, z reguły nie wlicza się ich do schedy spadkowej i nie ma podstaw do żądania zachowku. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 21 czerwca 2012 r. (sygn. akt: III CZP 29/12) orzekł, że „przy ustalaniu zachowku nie uwzględnia się wartości gospodarstwa rolnego przekazanego przez spadkodawcę następcy na podstawie umowy przewidzianej w art. 59 ustawy z 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin”.
