– Mam osobistą satysfakcję, że 30 lat temu udało się stworzyć taką instytucję, która odcisnęła tak silne piętno na polskiej wsi. Dziś niewiele jest takich gmin w Polsce, które nie współpracowałyby w tym czasie z Europejskim Funduszem Rozwoju Wsi Polskiej – czy to w zakresie gazyfikacji, telefonizacji, budowy ośrodków zdrowia, czy kredytowania rozwoju małej przedsiębiorczości – mówił Artur Balazs, przewodniczący kapituły Europejskiego Funduszu Rozwoju Wsi Polskiej, podczas specjalnej konferencji poświęconej 30-leciu EFRWP. – Wykonywaliśmy także pracę think tanku, zwłaszcza w ostatnich latach związaną z reformą Wspólnej Polityki Rolnej, ale i wpływem na bieg zdarzeń w rolnictwie w Polsce – komentarzami do ustaw, które wchodziły w życie, m.in. ustaw związanych z Agencją Nieruchomości Rolnych, oraz ograniczeniami w obrocie ziemią. Od wielu lat organizujemy w Rzeszowie spotkania, od kilku lat w formule Europejskiego Forum Rolniczego, podczas których rozmawiamy o rolnictwie i o tym, jak będzie wyglądało w przyszłości.
Jak podkreślał Artur Balazs, fundacja wielokrotnie zgłaszała swoje uwagi podczas przygotowywania polskiego stanowiska w sprawie zmian WPR, zwłaszcza dotyczące jej machiny biurokratycznej. Zabiegała o ułatwianie i upraszczanie WPR, wyrównywanie pozycji polskiego rolnictwa.
– Do dzisiejszego dnia istnieje różnica w dopłatach, która nie ma żadnego uzasadnienia. Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej bardzo mocno zabiegał także o to, aby Polska miała komisarza ds. rolnych – podkreślał Balazs. – Mam nadzieję, że Janusz Wojciechowski odciśnie istotne piętno na reformie Wspólnej Polityki Rolnej, że nada jej taki charakter, iż będzie ona pasowała także do polskiego rolnictwa i zostanie istotnie uproszczona, a Bruksela uprości system kontroli i zdejmie z WPR biurokratyczną machinę.
Najpierw infrastruktura
Krzysztof Podhajski, prezes EFRWP, przypomniał historię fundacji, która sięga początku 1990 roku, kiedy to na mocy umowy pomiędzy rządem polskim a ówczesną Europejską Wspólnotą Gospodarczą (obecna Unia Europejska) pieniądze pochodzące ze sprzedaży pomocy żywnościowej przyznanej Polsce w latach 1989– 1990 przez EWG oraz inne kraje zachodnie postanowiono przeznaczyć na stworzenie organizacji wspierającej rozwój polskiej wsi.
– Pełnomocnictwo do stworzenia fundacji, która miała zapewnić mieszkańcom obszarów wiejskich warunki zbliżone do tych, jakie mieli mieszkańcy miast, dostałem od premiera Tadeusza Mazowieckiego. Trzeba pamiętać, że 30 lat temu różnica między miastem a wsią była niewyobrażalna. W szkołach podstawowych brakowało nauczycieli, nie było sal gimnastycznych, sanitariaty były na zewnątrz budynków szkolnych, a dzieci dojeżdżały do placówek oddalonych od swoich domów o wiele kilometrów. Ochrona zdrowia była na niewystarczającym poziomie, a dostęp do specjalistów czy usług stomatologicznych bardzo ograniczony. Infrastruktura techniczna i społeczna była w opłakanym stanie: na wsiach nie było telefonów, brakowało wysypisk śmieci, oczyszczalni ścieków i wodociągów, drogi były w fatalnym stanie. Praktycznie w każdej z tych dziedzin przepaść między miastem a wsią była ogromna. Od samego początku chcieliśmy, aby dzięki działaniom fundacji wieś stała się lepszym miejscem do życia dla jej mieszkańców – wspomina Artur Balazs, prezes kapituły fundacji Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej.
Pierwsze działania fundacji koncentrowały się na wsparciu inwestycji z zakresu infrastruktury technicznej na obszarach wiejskich. Były to dotacje na gazyfikację i telefonizację, zaopatrzenie w wodę, modernizację i wyposażenie szkół, ośrodków zdrowia, budowę dróg, kredyty dla rolników i przedsiębiorców. Efekty działań fundacji w latach 1990–2004 to: 300 tys. przyłączy gazowych, 120 tys. przyłączy telefonicznych, 74 tys. przyłączy wodociągowych, 50 tys. km wybudowanych lub zmodernizowanych dróg, 20 tys. utworzonych lub utrzymanych miejsc pracy, 2,5 tys. wybudowanych, zmodernizowanych lub doposażonych szkół wiejskich, maszyny i narzędzia zakupione przez 2730 rolników, 867 ośrodków zdrowia, 475 składowisk odpadów wiejskich.
Czas na edukację
– Po akcesji do Unii Europejskiej charakter działania EFRWP się zmienił. Pozostawiliśmy filar związany z finansowaniem infrastruktury i przedsiębiorczości na terenach wiejskich. Wdrożyliśmy system pożyczek dla gmin i przedsiębiorców. Istotne stało się także wsparcie edukacji na obszarach wiejskich. Najświeższym pomysłem jest Forum Inicjatyw Rozwojowych (FIR), które przygotowuje i realizuje projekty badawcze, analizy, raporty i opracowania naukowe, organizuje konferencje i debaty na temat przyszłości obszarów wiejskich – mówił prezes Krzysztof Podhajski. – Ważnym elementem naszej działalności jest monitoring rozwoju obszarów wiejskich realizowany wspólnie z Instytutem Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN. Jego celem jest cykliczna obserwacja przemian społeczno-gospodarczych na polskiej wsi. Badaniem są objęte wszystkie gminy wiejskie i miejsko-wiejskie w Polsce. Jest on wykorzystywany m.in. przy projektowaniu polityk regionalnych.
– Ofertę edukacyjną kierujemy do uczniów szkół podstawowych oraz ponadpodstawowych z terenów wiejskich, a jej wartością dodaną, oprócz oczywistej korzyści dla uczestników – na przykład lepszej znajomości języka angielskiego, wzrostu świadomości ekologicznej czy zdobywania wyższych kompetencji – jest wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów w stosunku do ich kolegów ze szkół zlokalizowanych w miastach oraz wzrost ich poczucia własnej wartości. Ważnym elementem programów fundacji są również towarzyszące im szkolenia dla nauczycieli. Dzięki nim zdobywają oni nie tylko wiedzę niezbędną do realizacji poszczególnych projektów, ale także mogą poznać nowatorskie i nowoczesne metody prowadzenia zajęć, poszerzyć swoją wiedzę oraz zdobyć nowe umiejętności. Do tej pory w naszych programach wzięło udział blisko 70 000 uczniów oraz ponad 3200 nauczycieli – wyliczał Krzysztof Podhajski, prezes EFRWP.
Uzupełnieniem działań edukacyjnych fundacji jest utworzone w 2015 roku Centrum Współpracy Międzynarodowej w Grodnie koło Międzyzdrojów. Zlokalizowane w sercu Wolińskiego Parku Narodowego, CWM Grodno jest miejscem realizacji projektów kulturowych i przyrodniczych, adresowanych do młodzieży i osób dorosłych z terenu całej Polski, w szczególności z województwa zachodniopomorskiego. Odbywają się w nim m.in. zajęcia przyrodnicze, warsztaty kulinarne, muzyczne, plastyczne, fotograficzne oraz liczne koncerty i wystawy. Centrum to także miejsce konferencji i debat oraz spotkań tematycznych związanych z kwestią rozwoju obszarów wiejskich, gdzie Fundacja może rozwijać i poszerzać swoją działalność statutową.
Paweł Kuroczycki
