Plamistości siatkowej pomaga monokultura i gęste siewy

Sprawcy plamistości siatkowej jęczmienia (Pyrenophora teres, st. kon. Drechslera teres) atakują rośliny w różnych fazach rozwoju, a choroba pojawia się najczęściej tylko na liściach. Choroba cechuje się jednak dużym zróżnicowaniem objawów. Rozpoznanie choroby we wczesnych stadiach rozwojowych jest bardzo trudne, nawet dla specjalistów.

Groźniejsza w jęczmieniu jarym
Z opisów w publikacjach IOR –PIB w Poznaniu („Metodyka integrowanej ochrony jęczmienia ozimego i jarego” oraz „Poradnik sygnalizatora ochrony zbóż”) wynika, że plamistość siatkowa jęczmienia przenosi się z materiałem siewnym, ale źródłem porażenia są też resztki pożniwne i samosiewy, na których do wiosny tworzą się w otoczniach worki i zarodniki workowe. Zarodniki konidialne wytwarzane na pierwszych porażanych liściach przenoszone są z kroplami deszczu oraz przez wiatr na dalsze rośliny. Warto dodać, że plamistość siatkowa jęczmienia występuje częściej na jęczmieniu jarym niż na ozimym.

Rozwojowi sprawcy choroby sprzyja klimat umiarkowany, a jej nasileniu w łanach jęczmienia sprzyja monokultura i gęste siewy. Idealnymi warunkami do rozprzestrzeniania się choroby są: duża wilgotność względna powietrza (90–100%), temperatura w dzień 18–22°C i w nocy 12–16 °C, nasłonecznienie dzienne minimum 5 godzin. Opady deszczu i wiatry znacznie ułatwiają przenoszenie zarodników konidialnych na dalsze rośliny. Czas inkubacji w temperaturze 15°C – 5 dni. Choroba masowo występuje w latach chłodnych oraz wilgotnych i może w takich sprzyjających warunkach powodować spadki plonów dochodzące do 40%. W warunkach suchej i ciepłej pogody (około 25°C) następuje zatrzymanie zarodnikowania i rozprzestrzeniania się sprawcy choroby.

W ograniczaniu pomocny płodozmian
Biorąc pod uwagę źródła infekcji, sprawcę choroby można ograniczać przez siew zdrowego, kwalifikowanego i zaprawionego ziarna. Ważne jest też niszczenie resztek pożniwnych i samosiewów jęczmienia, na których sprawca choroby może przetrwać co najmniej rok. Niezwykle ważny i korzystny w ograniczaniu choroby jest odpowiedni płodozmian z kilkuletnią przerwą w uprawie jęczmienia na tym samym polu. Koniecznie należy też unikać siewu jęczmienia jarego w sąsiedztwie jęczmienia ozimego.

Ważnym elementem ograniczania sprawcy choroby jest stosowanie optymalnych norm wysiewu jęczmienia, a w przypadku jęczmienia ozimego, zwiększenie jesiennej dawki nawożenia potasowego i zmniejszenie jesiennej dawki nawożenia azotowego, a potem zastosowanie możliwie wcześnie nawożenia azotowego wiosną. Odmiany różnią się podatnością na plamistość siatkową jęczmienia. Na podstawie wyników badań Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych można porównać odmiany i wybrać te mniej porażane, czyli tolerancyjne lub odporne na plamistość siatkową jęczmienia.

Net – typowe i spot – nietypowe objawy
Pierwsze symptomy plamistości siatkowej na młodych listkach siewek jęczmienia mają postać niewielkich, brunatnych plamek. Dopiero w miarę rozwoju choroby plamy wydłużają się tworząc siateczkę przecinających się kresek, przebiegających zarówno pod kątem prostym, jak i równolegle do nerwów i mogą występować jednocześnie w kilku miejscach na liściu. Brzegi plam są nieregularne i rozmyte. W miejscach plam stopniowo pojawiają się chlorozy i blaszki liściowe żółkną. Silnie porażone liście zamierają.

Przedstawione wyżej objawy są charakterystyczne dla sprawcy choroby i nazywane są typem net (siatka). Zależnie od odmiany, intensywności technologii uprawy jęczmienia, warunków pogodowych i szczepu grzyba atakującego rośliny, objawy mogą być niespecyficzne w postaci punktowych, owalnych brunatnych (brunatnoczarnych) plam o nieregularnym kształcie lub długich smug. Takie niespecyficzne objawy określane są jako typ spot (plama). Niekiedy można też obserwować plamy brunatnoczarne lub ciemnobrunatne o nieregularnych kształtach z wąskimi żółtymi obwódkami. Objawy w postaci brązowych, nieregularnych plam obserwować można także na pochwach liściowych, źdźbłach, kłosach, na ościach i plewach. Objawy plamistości siatkowej jęczmienia można pomylić z objawami mączniaka prawdziwego zbóż i traw – objawami nadwrażliwości oraz z innymi plamistościami liści.

Uzupełniając informacje o dwóch typach objawów należy dodać, że powodują je po prostu formy tego grzyba: Pyrenophora teres f. teres – objawy typowe net (siatka) oraz Pyrenophora teres f. maculata Smedeg – objawy nietypowe spot (plama). Formy grzyba nie różnią się morfologicznie, ale genetycznie tak. Na Uniwersytecie Przyrodniczym w Poznaniu badano m.in. patogeniczność izolatów tych form na dwóch odmianach jęczmienia (Atico i Kanggo). Izolaty uzyskane z plam typowych słabiej porażały rośliny, jak i powierzchnię liści niż izolaty pochodzące z liści, na których obserwowano objawy nietypowe.

Zabezpieczać zaprawą i obserwować
Plamistość siatkową jęczmienia należy zwalczać najpierw metodami agrotechnicznymi, hodowlanymi (tolerancyjne odmiany). Sprawcę plamistości siatkowej jęczmienia ograniczają też zaprawy. Jeżeli zagrożenie jest duże i wymienione metody nie wystarczą chorobę trzeba zwalczać chemicznie zabiegami nalistnymi we wczesnych fazach rozwojowych jęczmienia od końca fazy krzewienia (BBCH 29) do początku fazy strzelania w źdźbło, pierwszego i drugiego kolanka (BBCH 30–32), gdy stwierdzi się na 10–15% liści objawy choroby.

Uwaga – jeżeli uprawiamy w gospodarstwie różne odmiany, to chociażby ze względu na ich tolerancję, cechy genetyczne i morfologiczne obserwacje zagrożenia chorobą powinniśmy prowadzić dla każdego pola indywidualnie. Specjaliści sugerują, aby po zwalczaniu plamistości siatkowej jęczmienia we wczesnych fazach (jeżeli zabieg był konieczny) i w przypadku dużego zagrożenia w fazie strzelania w źdźbło pierwszego i drugiego kolanka (BBCH 30– 32), jeżeli objawy porażenia wystąpią na górnych liściach i pogoda jest wilgotna – zabieg powtórzyć.

Marek Kalinowski