Skrzypionki mogą powodować lokalnie bardzo duże straty zeskrobując miękisz z całych liści w kilka dni. Po zakończeniu wegetacji przez zboża nie gardzą liśćmi kukurydzy.
Chrząszcze skrzypionek
zimują w ściółce, darni lub między
korzeniami. Według biologii
tych szkodników opracowanej
w Instytucie Ochrony Roślin
–PIB w Poznaniu, chrząszcze
skrzypionki zbożowej (Oulema
melanopus) i skrzypionki błękitek
(Oulema gallaeciana) pojawiają
się wiosną na roślinach
żywicielskich (głównie jęczmień,
pszenica, pszenżyto i owies, rzadziej
plantacje żyta), gdy temperatura
powietrza przez 2–3 dni
przekracza około 10°C.
Żerowanie chrząszczy skrzypionek (żer uzupełniający) w sprzyjających warunkach rozpoczyna się w II dekadzie kwietnia, po czym po kopulacji samice składają jaja (trwa to od połowy maja do połowy czerwca). Jaja długości około 1 mm, koloru miodowożółtego składane są na górnej stronie blaszki liściowej zbóż wzdłuż nerwów pojedynczo lub po kilka w jednym rzędzie.
Po upływie około dwóch tygodni, z jaj wylęgają się larwy (są brunatnożółte z kulistą czarną głową, a całe ich ciało pokryte jest lepkim śluzem i kałem), które wyjadają tkankę miękiszową wzdłuż nerwów liścia.
Kolejnym etapem rozwoju jest stadium poczwarki (skrzypionka zbożowa przepoczwarcza się w glebie na głębokości ok. 5 cm, a skrzypionka błękitek na roślinach w piankowych kokonach), które trwa około 12 dni. Po przepoczwarczeniu chrząszcze skrzypionek żerują jeszcze przez jakiś czas na trawach i samosiewach, po czym kryją się na zimowanie. W ciągu roku rozwija się jedno pokolenie.
Szkodliwość żerujących chrząszczy skrzypionek na liściach zbóż polega na niszczeniu tkanki miękiszowej liści, w wyniku czego powstają wyraźne, podłużne otwory wzdłuż nerwów w różnych partiach liścia. Szkody wyrządzane przez chrząszcze nie mają znaczenia gospodarczego.
Stadium szkodliwym
o znaczeniu gospodarczym są larwy,
które niszczą górną epidermę
(skórkę) liścia i tkankę miękiszową,
natomiast skórka dolna pozostaje
nieuszkodzona. Po pewnym
czasie dolna skórka blaszki
liściowej zasycha i bieleje. W wyniku
żerowania skrzypionek liście
zbóż zabrudzone są lepką
substancją i kałem larw. Najgorsze
jest to, że larwy powodują
największe uszkodzenia na najważniejszych
liściach – podflagowym
i flagowym.
Naukowcy szacują, że jedna larwa skrzypionki może zniszczyć do 3,5 cm2 powierzchni liścia. Kilka larw na liściu jest w stanie zeskrobać cały miękisz. Biorąc pod uwagę fakt, że w sprzyjających warunkach jedna samica skrzypionki może złożyć nawet do 300 jaj zagrożenie jest olbrzymie.
Kiedy chrząszcze odbywają żer regeneracyjny i kopulują ze sobą, należy systematycznie dokonywać obserwacji. To może mieć miejsce już za kilka dni. Stwierdzenie 10–15 chrząszczy na 1m2 w uprawach pszenicy ozimej daje podstawę do przewidywania większej liczebności larw na obserwowanej plantacji. Powtórną lustrację należy przeprowadzić w czasie wylęgu larw. Powinna ona dać odpowiedź co do lokalizacji miejsca masowego ich wystąpienia i szacunkowej liczebności. W tym celu należy w zależności od wielkości pola analizować od 100 do 150 źdźbeł w różnych punktach pola (po 10 źdźbeł wybranych losowo z każdego punktu).
Decyzję o potrzebie chemicznego zwalczania należy podejmować indywidualnie dla każdej plantacji, uwzględniając ekonomiczny próg szkodliwości. W przypadku skrzypionek wynosi on:
- 1–2 larwy na 1 źdźble pszenicy ozimej, pszenżyta ozimego i żyta,
- 1 larwa na 2–3 źdźbła jęczmienia ozimego i jarego, pszenicy jarej, pszenżyta jarego i owsa.
Według zaleceń IOR – PIB w Poznaniu, zwalczanie skrzypionek przeprowadza się w okresie kiedy na plantacjach zbóż następuje masowy wylęg larw z masowo składanych jaj i jednocześnie obserwowane są larwy obu gatunków wielkości około 4 mm z najwcześniej złożonych jaj. Oba stadia rozwojowe określają optymalny termin zwalczania skrzypionek.
W zwalczaniu szkodników
roślin ważnym zagadnieniem
jest poszanowanie środowiska
i ochrona sprzymierzeńców rolnika
– naturalnych wrogów szkodników.
To ważne również przy
zwalczaniu skrzypionek. Dlatego,
nie należy podejmować zabiegów,
jeżeli pojaw szkodnika nie
jest liczny i towarzyszy mu pojaw
gatunków pożytecznych.
Zawsze przed decyzją o zabiegu chemicznym warto uwzględnić ograniczenie powierzchni zabiegu do zabiegów brzegowych lub punktowych, jeżeli szkodnik nie występuje na całej plantacji. Zalecane jest stosowanie mieszanin środków ochrony roślin i nawozów płynnych (przebadanych połączeń), co ogranicza liczbę wjazdów na pole i zmniejsza mechaniczne uszkadzanie roślin. Trzeba chronić gatunki pożyteczne poprzez unikanie stosowania insektycydów o szerokim spektrum działania i zastępować je środkami selektywnymi.
Należy też prawidłowo dobierać termin zabiegu tak, aby nie powodować wysokiej śmiertelności owadów. Jeżeli nie mamy innego wyjścia i konieczny jest oprysk – bardzo ważne jest dokładne zapoznanie się z treścią etykiety–instrukcji stosowania dołączonej do każdego środka ochrony roślin i przestrzeganie informacji w niej zawartych. Okres prewencji dla pszczół jest informacją o oddziaływaniu środka także na inne owady pożyteczne.
Marek Kalinowski
