Postaw na uprawę lucerny

Lucerna siewna i lucerna mieszańcowa dobrze plonują prawie w całej Polsce (wyjątkiem rejony nadmorskie i górskie). Ze względu na wytwarzanie głębokiego systemu korzeniowego, lucerna sprawdza się na stanowiskach suchszych, na których uprawa koniczyny czerwonej może być zawodna. Poprawia strukturę gleby i pomaga rolnikom stać się bardziej samowystarczalnymi w przypadku pasz białkowych.

Dobre stanowisko i uprawa
Dla lucerny odpowiednimi glebami są czarnoziemy, czarne ziemie, rędziny głębokie, lessy, mady i bielice, zaliczane do kompleksów pszennych i żytniego bardzo dobrego, o dobrej zasobności w przyswajalne formy P, K i Mg. Głębsze gleby bielicowe, a nawet słabo gliniaste piaski, nadają się pod uprawę lucerny, pod warunkiem, że poziom wody gruntowej jest normalny, a odczyn gleby zbliżony do obojętnego. Nieodpowiednie są gleby torfowe, nawet o uregulowanym uwilgotnieniu (dobrze odwodnione), na których młode rośliny szybko wymarzają. Także gleby kamieniste i żwirowate, płytkie, nie nadają się do uprawy. Najlepszym przedplonem są rośliny okopowe, pod które zastosowano nawozy naturalne, ale uprawia się także po rzepaku i zbożach. Konieczne jest przygotowanie stanowiska dobrze odchwaszczonego. Należy unikać takich stanowisk, na których stosowano w dużych ilościach herbicydy do odchwaszczania roślin przedplonowych, zwłaszcza po kukurydzy i burakach. Pozostałości po herbicydach w glebie mogą uszkodzić siewki lucerny oraz hamować rozwój systemu korzeniowego. Lucerna nie toleruje stanowiska bezpośrednio po sobie. Przy częstym powracaniu na to samo pole występuje zmęczenie gleby, czyli „wylucernienie”, wskutek degeneracji bakterii brodawkowych oraz wyczerpania zasobów potasu, fosforu, wapnia, siarki i boru z dolnych warstw podglebia. Jest natomiast znakomitym przedplonem dla wszelkich innych roślin uprawnych, szczególnie dla tych, które wymagają dobrej struktury gleby i dużej zasobności w składniki pokarmowe.

Lucerna wymaga bardzo dobrze przygotowanej roli. Ważne jest głębokie spulchnienie gleby i pozbycie się chwastów. Po zbiorze przedplonu należy zastosować uprawki odchwaszczające, a jesienią wykonać staranną, głęboką orkę, na glebach zwięzłych z głęboszem. Orka wiosenna daje gorsze wyniki, ze względu na przesuszenie gleby i wydobywanie na wierzch nasion chwastów. Wiosną niezbędne jest włókowanie i bronowanie. Przedsiewną uprawę gleby najlepiej przeprowadzić agregatem uprawowym.

Powierzchnia pola przed siewem powinna być wyrównana i dobrze uwilgotniona. W przypadku, gdy wierzchnia warstwa jest nadmiernie spulchniona, trzeba ją lekko zwałować. Trzeba pamiętać o wrażliwości i silnej reakcji lucerny na zakwaszenie gleby. Do prawidłowego rozwoju siewki potrzebują odczynu zasadowego lub przynajmniej obojętnego. Jeżeli pH gleby obniży się poniżej 6,5 wtedy wzrost i rozwój roślin mogą być zagrożone. Głębsze warstwy glebowe powinny być zasobne w wapń. Potrzeba wapnowania wynika z oznaczonej kwasowości i rodzaju gleby. Zalecane dawki wapna są duże i wynoszą przynajmniej 1,5 t/ha. Wapnowanie, najlepiej wapnem magnezowym, stosuje się pod przedplon, a najpóźniej pod orkę zimową.

Nawożenie przedsiewne
Przy małej zawartości fosforu w glebie, powinno się stosować przedsiewnie 80–100 kg P₂O₅/ha. W przypadku niskiej zasobności gleby w potas stosuje się nawet 100– 140 kg K₂O/ha. W roku siewu stosuje się większe dawki fosforu i potasu, ponieważ młode rośliny nie są jeszcze w stanie pobierać składników mineralnych z głębokich warstw gleby. Nawożenie azotem zależy od sposobu siewu lucerny. Jeżeli wsiewa się ją w rośliny ochronne, którym dostarczany jest nawóz azotowy, to nie daje się go już pod lucernę. W siewie czystym lucerna powinna otrzymać przed siewem niewielką dawkę azotu (20–25 kg/ha) w postaci szybko działającej saletry. Azot jest potrzebny do szybkiego rozwoju młodych roślin w początkowej fazie ich wzrostu. Nawozy najlepiej zastosować w trakcie wykonywania uprawek doprawiających glebę. Lucerna dodatnio reaguje na bor. Dawka 15–20 kg boraksu (czyli 2–3 kg B/ha) wzmaga rozwój bakterii brodawkowych.

Siew i pielęgnacja zasiewów
Lucernę można uprawiać:

• bez rośliny ochronnej (wiosną lub latem),
• z rośliną ochronną zbieraną na paszę (wcześniej) lub na ziarno.

W siewie czystym uzyskuje się zawsze lepsze zwarcie łanu lucerny, większe plony już w roku siewu i lepsze przezimowanie roślin. W korzystnych warunkach glebowych i wilgotnościowych wysiewa się 10–12 kg/ha lucerny, w rozstawie rzędów 10–15 cm. Na glebach słabszych, a także w północnych regionach kraju, dawkę wysiewu zaleca się zwiększyć do 15 kg/ha. Dawniej zalecano większe ilości wysiewu, co wiązało się z siewem rzutowym i słabszym skiełkowaniem nasion. W pierwszym roku po zasiewie prawidłowa obsada roślin powinna kształtować się w ilości 200 sztuk na 1 m². Przy obsadzie powyżej 300 roślin/m² dochodzi do silnej ich redukcji, a niektóre rośliny będą bardzo słabe.

Siew w roślinę ochronną jest polecany tylko na glebach lepszych i wilgotniejszych. Może być też uzasadniony na terenach pofałdowanych, narażonych na erozję wodną oraz na silnie zaskorupiających się wskutek operacji słońca. Wsiewka lucerny w zbożową roślinę ochronną daje dodatkowy plon w postaci zielonki lub ziarna oraz ochrania się glebę przed erozją i ogranicza występowanie chwastów. Uprawiając w ten sposób, najpierw wysiewa się zboże, a następnie oddzielnym przejazdem siewnika nasiona lucerny. Rośliną ochronną z reguły jest zboże jare, głównie jęczmień. Należy wybierać niższe odmiany jęczmienia, ponieważ rośliny są odporniejsze na wyleganie. Konieczne jest także zmniejszenie o 1/3 normy wysiewu jęczmienia. Inne zboża (pszenica i owies) nie są najlepszymi roślinami ochronnymi, ponieważ mocno wysuszają glebę, silnie zacieniają siewki lucerny i później schodzą z pola. Dobrą ochronę wschodzących roślin lucerny daje gryka (45 kg/ha) lub gorczyca (6–8 kg/ha). Lucernę z rośliną ochronną lepiej siać szerzej, w rozstawie rzędów 20 cm. Na krótko przed siewem zaleca się zastosować szczepionkę bakterii Rhizobium.

Dla drobnych nasion i młodych siewek lucerny, pobierających duże ilości wody, najlepszą porą siewu jest wczesna wiosna. Możliwy jest także letni siew lucerny, który przeprowadza się bez rośliny ochronnej w czerwcu lub lipcu. Termin ten jest jednak bardziej ryzykowny ze względu na letnie okresy posuszne. Bardzo ważnym elementem w uprawie lucerny jest głębokość umieszczenia nasion w glebie. Głębokość powinna wynosić 1–2 cm w zależności od zwięzłości gleby. Zbyt głębokie zasiewy znacznie obniżają liczebność wschodzących roślin. Na ciężkich glebach gliniastych i ilastych przy siewie poniżej 3,5 cm wschodzi tylko 30% roślin z pełnej puli wysianych nasion (rys.). Natomiast na glebach piaszczystych najlepsze efekty uzyskuje się przy wysiewie na głębokość 2 cm. Pole pod zasiew powinno być równe i tak przygotowane, jak do siewu buraków. Aby uniknąć zgruźlenia gleby należy przed wysiewem pole zwałować wałem gładkim. Jeżeli po siewie gleba ulegnie zaskorupieniu, trzeba zastosować lekki wał kolczasty, aby umożliwić równomierne skiełkowanie nasion. W roku siewu największym zagrożeniem dla upraw lucerny jest nadmierne zachwaszczenie. Do zwalczania chwastów dostępny i w miarę skuteczny jest Kerb 50 WP. W dawce 2 kg/ha zwalcza chwasty dwuliścienne, a w ilości 3–4 kg/ha eliminuje perz. Warunkiem skutecznego zastosowania herbicydu jest temperatura poniżej 150 C przy powierzchni gleby.

Plantacje bez rośliny ochronnej, w roku siewu po raz pierwszy kosi się najwcześniej w okresie kwitnienia. Przy tym sposobie uprawy do końca września wykonuje się najczęściej dwa pokosy. Uprawiając lucernę jako wsiewki, po zbiorze rośliny ochronnej, odrost lucerny (ściernianki) powinien być skoszony jak najpóźniej, gdy rośliny dobrze się rozrosną. Ściernianki się nie wypasa, ponieważ młode rośliny lucerny są bardzo wrażliwe na udeptywanie. W czystym siewie, przy silnym zachwaszczeniu łan lucerny można skosić do wysokości roślin 12 cm.

Lepszym wariantem są mieszanki
Uprawa mieszanek lucerny z trawami dostarcza większych plonów zielonki niż uprawa oddzielnie lucerny lub traw. Pasza uzyskiwana z mieszanek ma bardziej urozmaicony skład chemiczny, a tym samym lepszą wartość pokarmową niż pasza z zasiewów jednogatunkowych. Mieszanki zawierają więcej białka niż trawy przy tej samej wielkości dawek nawożenia azotem. Posiadają korzystniejszy z punktu widzenia potrzeb zwierząt stosunek zawartości wapnia do fosforu niż czysta lucerna. Zawartość potasu w mieszance jest mniejsza niż w trawach, co również jest korzystniejsze pod względem żywieniowym.

Podstawą uprawy roli jest możliwie głęboka orka przedzimowa, na glebach zwięzłych osiadających z głęboszem. Na glebach bielicowych najlepsze wyniki daje głębokość uprawy powyżej 20 cm. Orka wiosenna daje znacznie gorsze wyniki, ze względu na przesuszanie gleby i wydobywanie na wierzch nasion chwastów. Poza tym gleba nie zdąży dobrze osiąść przed siewem. Trawy wysiane w odpowiedniej proporcji mogą wpływać na zwiększenie trwałości lucerny. Węzły krzewienia traw umieszczone tuż przy powierzchni gleby, osłaniają delikatne szyjki korzeniowe lucerny, przejmując nacisk ciężkich maszyn do zbioru zielonki. Mieszane zasiewy wyrównują podaż plonu zielonki w całym okresie wegetacji. Podczas posusznych okresów w mieszance dominuje lucerna. Jeżeli przeważa pogoda deszczowa i pochmurna, przewagę zyskują trawy. Mieszanka z trawami gwarantuje lepsze zakiszanie i stabilizację kiszonki. Najbardziej nadają się gatunki wysokie traw luźnokępowych. Najlepsze efekty na glebach wilgotniejszych daje uprawa lucerny z tymotką łąkową lub kostrzewą łąkową (lucerna 12– 14 kg/ha, tymotka 4–6 kg/ha, kostrzewa łąkowa 18–20 kg/ha). Na glebach suchych najkorzystniejszy jest wysiew 12–14 kg/ha lucerny z rajgrasem francuskim (20–25 kg/ ha) lub z kupkówką pospolitą (12– 16 kg/ha). Szczególnie plenna jest mieszanka (12–14 kg/ha lucerny + 9–11 kg/ha kupkówki pospolitej + 3–5 kg/ha Festulolium) przy stosowaniu w latach użytkowania 60 kg N/ha wiosną i po pokosach.

Prof. dr hab. Piotr J. Domański