Na stronach 20-22 opisujemy zasady ochrony zbóż przed chorobami kłosów, a także sposób wykonania testu kopertowego, który umożliwia stwierdzenie obecności fuzariozy, zanim zobaczymy jej objawy w warunkach polowych. A jak się objawia, jakie warunki sprzyjają jej rozwojowi? Dziś przypominamy najważniejsze informacje biologii sprawcy fuzariozy kłosów opracowane przez naukowców z IOR–PIB w Poznaniu.
Cała grupa z rodzaju Fusarium
Warto na wstępie podkreślić, że
fuzarioza kłosów pojawia się jako
jedna z grupy chorób zbóż powodowanych
przez grzyby z rodzaju
Fusarium, włączając fuzaryjną
zgorzel siewek, fuzaryjną zgorzel
źdźbła i korzeni oraz fuzariozę liści.
Najmocniej zagraża pszenicy
twardej i pszenicy zwyczajnej, ale
także uprawom pszenżyta, żyta,
jęczmienia i owsa.
Poza niekorzystnymi parametrami fizycznymi ziarniaków z porażonych kłosów najgroźniejsza jest w nich kumulacja metabolitów grzybów – mikotoksyn. Choć szkodliwość fuzariozy kłosów jest znana, to w metodykach integrowanej ochrony zbóż nie znajdziemy progów szkodliwości tej choroby. Generalnie naukowcy są zdania, że jeżeli zauważymy pierwsze objawy choroby, koniecznie powinniśmy wykonać zabieg chemiczny fungicydem skutecznym na fuzariozę kłosów.
Infekcja i warunki rozwoju
Źródłem zakażenia łanów zbóż
przez grzyby Fusarium jest zakażone
lub zanieczyszczone ziarno
siewne, resztki pożniwne, gleba
oraz chwasty. Grzyby powodujące
fuzariozę kłosów zbóż rozprzestrzeniają
się w łanie głównie za
pomocą zarodników konidialnych,
które tworzą się na resztkach pożniwnych,
a także na obumarłych
dolnych liściach i z kroplami deszczu
przedostają się na górne części
roślin.
Dynamiczny rozwój choroby następuje, gdy utrzymuje się temperatura od 12 do 24°C w dzień i od 5 do 12°C w nocy i towarzyszy tym temperaturom długo utrzymująca się wysoka wilgotność i częste opady deszczu. Jest to jednak spore uogólnienie, bo każdy ze sprawców choroby (fuzariozę kłosów powodują najczęściej: F. culmorum, F. Graminearum, F. avenaceum, M.nivale dawniej F. nivale) ma nieco inne wymagania do optymalnego rozwoju (dane w tabeli).
Rozwojowi choroby sprzyja łagodna jesień i zima, chłodna i mokra wiosna, monokultura zbożowa i zbyt gęsty siew. Do czynników zwiększających ryzyko porażenia możemy zaliczyć także częstą uprawę zbóż na tym samym polu, niezbilansowane nawożenie azotem oraz wysiew ziarna pochodzącego z plantacji porażonych przez fuzariozę kłosów, jak również deszczową i ciepłą pogodę w okresie kwitnienia. Najgroźniejsze jest porażenie roślin w fazie kwitnienia i na początku mlecznej dojrzałości ziarna.
Objawy na kłosach i ziarnie
Fuzarioza kłosów zbóż rozwija
się, gdy w czasie dojrzewania
przez długi okres występują opady
deszczu i utrzymuje się wysoka
wilgotność powietrza. Wyleganie
łanu sprzyja rozwojowi choroby.
Pierwsze objawy choroby na kłosach
pojawiają się w fazie dojrzałości
mlecznej ziarna i jest to żółte,
częściowe lub całkowite przebarwienie
kłosków, początkowo
pojedynczych, następnie większej
ilości.
Przy wysokiej wilgotności plewy porażonych kłosów pokrywają się białym lub różowym, watowatym nalotem grzybni, na którym można zaobserwować pomarańczowe lub łososiowe sporodochia. Porażone kłosy częściowo lub całkowicie zamierają. Porażone kłosy pszenicy mają identyczny pokrój jak kłosy zdrowe. Kłosy żyta mają pokrój zmieniony. Porażona część kłosa żyta jest zwężona.
Ziarno porażone przez grzyby z rodzaju Fusarium jest zniekształcone, pomarszczone i często zmienia barwę na różową. Przy bardzo silnym porażeniu ziarna dochodzi do zakażenia zarodka i utraty zdolności kiełkowania. Takie ziarno może zawierać znaczne ilości silnie trujących mikotoksyn. Nawet mniej porażone ziarno przy wykorzystaniu do siewu stanowi źródło infekcji w następnym okresie wegetacji.
Zmianowanie wsparte opryskiem
Z metod agrotechnicznych największe
znaczenie w zapobieganiu
fuzariozie kłosów ma płodozmian,
w którym najważniejsze
jest zachowanie odpowiedniej
przerwy między uprawą pszenicy
i jęczmienia oraz unikanie monokultury
tych gatunków. Ważna
jest agrotechnika i bardzo dokładne
przyorywanie resztek pożniwnych.
W wielu gospodarstwach
przedplonem dla pszenicy bywa
kukurydza porażana przez fuzariozę
kolb, a to oznacza spore kłopoty.
Przy zbożowej monokulturze zbożowej
oraz przy uprawie pszenicy
po kukurydzy zabieg T3 ograniczający
sprawców fuzariozy kłosów
powinien być obligatoryjny.
Chorobę ogranicza zbilansowane nawożenie zbóż, staranne czyszczenie i zaprawianie materiału siewnego. Ważny jest dobór odmian o wyższej odporności na fuzariozę kłosów. Z zabiegów chemicznych ważne w technologii uprawy zbóż jest ich skracanie zapobiegające wyleganiu, które jest jedną z przyczyn wspomagających infekcję grzybów Fusarium. Jeżeli stwierdzimy w łanie objawy fuzariozy kłosów, niezbędny jest w zbożach zabieg fungicydowy.
Marek Kalinowski
