Najbardziej korzystny dla rozwoju szkodnika jest zakres temperatur od 18 do 26 st. C, a ponieważ klimat się zmienia i ociepla, od kilku lat pojawia się w Polsce drugie, letnie pokolenie szkodnika.
Rozwój przyspiesza ciepło
Według opisu biologii stonki
ziemniaczanej przez naukowców
z Instytutu Ochrony Roślin – PIB
w Poznaniu, chrząszcze stonki
ziemniaczanej mają długość około
10 mm, żółte lub pomarańczowe
zabarwienie z 10 czarnymi paskami
na pokrywach i czarnymi plamami
na przedpleczu, z których
środkowe układają się w kształcie
litery V. Po przezimowaniu w glebie
(zwykle na głębokości 10–20 cm)
wiosną po jej ogrzaniu się powyżej
15 st. C, chrząszcze stonki ziemniaczanej
wychodzą na powierzchnię,
odnajdują ziemniaki, żerują i kopulują.
Intensywnie żółte jaja, długości
1,2 mm składane są w złożach
do kilkudziesięciu sztuk na spodniej
stronie liści ziemniaka. Składanie
jaj jest rozciągnięte w czasie,
a w temperaturze poniżej 12°C
może być wstrzymane. Ich rozwój
w zależności od temperatury waha
się od 10 do 19 dni.
Z jaj wylęgają się larwy, a w trakcie ich rozwoju trwającego 11– 30 dni, mają miejsce trzy linienia. Wyląg larw zbiega się z pełnią kwitnienia bzu czarnego, a masowy wyląg larw, kiedy obserwowane jest kwitnienie i przekwitanie lipy drobnolistnej. Pomocna jest też metoda sum temperatur efektywnych. Wyląg larw następuje przy sumie 106°C licząc od wychodzenia chrząszczy zimowych, a masowy wyląg larw przy 220°C (próg fizjologiczny wynosi 11,5°C). Do określenia wieku larwy ważne są wymiary puszki głowowej, które wynoszą: dla L1 0,5–0,6 mm, L2 0,8–1,0 mm, L3 1,3–1,7 mm i L4 2,0–2,5 mm. Larwy mają długość 1–15 mm, a ich ciało jest zabarwione na czerwono z wyjątkiem czarnych nóg, głowy, tarczki grzbietowej i brodawek na bokach ciała. Larwy najstarszego pokolenia L4 schodzą do gleby na głębokość 2–5 cm i tam się przepoczwarczają.
Poczwarka stonki ziemniaczanej ma długość 8–10 mm i jest zabarwiona jednolicie pomarańczowo. Po upływie ok. 3 tygodni pojawiają się pierwsze chrząszcze letnie drugiego pokolenia. Ich masowe wychodzenie przypada zazwyczaj pod koniec lipca i na początku sierpnia. Pod koniec lata chrząszcze pokolenia letniego schodzą do gleby na zimowanie.
Szkodzą larwy i letnie pokolenie
Szkodliwość stonki wynika głównie
z jej dużej żarłoczności, wysokiego
współczynnika rozmnażania
(1:400), odporności na stresy
i skłonności do uodporniania się
na insektycydy. Straty wyrządzane
przez stonkę ziemniaczaną w około
75–85% powodowane są przez
żerujące larwy. Według IHAR, w odmianach
wczesnych i średnio wczesnych
ubytki plonów mogą wynosić
20–30%, a w warunkach powstałych
gołożerów nawet 70%.
Uszkodzenia roślin ziemniaka powodowane są zarówno przez chrząszcze, jak i przez larwy. Zjadają one przede wszystkim blaszkę liściową roślin, przy czym młode larwy wygryzają małe otwory w liściu, natomiast starsze larwy i chrząszcze obgryzają także brzegi liści. w przypadku braku liści larwy i chrząszcze stonki obgryzają pędy boczne i łodygi, a przy braku zielonych części uszkadzają bulwy.
Największe szkody wyrządzają chrząszcze zimowe zaraz po wyjściu z zimowisk i przed składaniem jaj, larwy w stadium L3 i L4 oraz młode chrząszcze letniego pokolenia. W ciągu dnia jedna larwa L4 potrafi zniszczyć od 0,5 do 12 cm kwadratowych powierzchni blaszki liściowej. Można przyjąć, że zjada dziennie nawet jeden średniej wielkości liść. Z badań wynika, że w całości szkód wyrządzanych przez larwy stonki pokolenia L4 przypisuje się 76%, L3 – 17%, L2 – 6% i L1 – 1%. Obniżka plonu spowodowana żerowaniem stonki ziemniaczanej w skrajnych przypadkach może przekroczyć 80%.
Progi szkodliwości
W celu wyznaczenia terminu
zabiegu należy prowadzić systematyczne
obserwacje kontrolne
na plantacjach ziemniaka, które
umożliwią określenie terminów
pojawiania się poszczególnych stadiów
rozwojowych szkodnika oraz
ocenę jego liczebności. Dla określenia
liczebności szkodnika (chrząszcze,
jaja i larwy) IOR–PIB w Poznaniu
zaleca analizować w zależności
od wielkości plantacji od 100 do
150 roślin w różnych punktach pola
po 10 roślin wybranych losowo.
Jako próg szkodliwości przyjmuje
się występowanie 1–2 zimujących
chrząszczy na 25 roślin wczesnych
odmian ziemniaka lub 10 złóż jaj
na 10 roślin lub średnio 15 larw na
jednej roślinie.
Stonka najsilniej zagraża ziemniakom od początku czerwca do końca sierpnia, kiedy trwa okres składania jaj. Zabieg chemiczny powinien być wykonany na pokolenia larw wyrządzające duże szkody i jednocześnie łatwe do zwalczenia (wrażliwe), czyli larwy L2 i L3. Wybierając insektycydy do ochrony ziemniaka jadalnego, a szczególnie odmian bardzo wczesnych i wczesnych, należy zwrócić uwagę na długość okresu karencji. Na późnych odmianach ziemniaka zaleca się także uzupełniający zabieg chemiczny w przypadku licznego wylotu chrząszczy pokolenia letniego.
Są produkty ekologiczne
Do zwalczania stonki w uprawach
ekologicznych ziemniaka są
dopuszczone trzy produkty: Novodor
SC i SpinTor 240 SC oraz
Spruzit Koncentrat na Szkodniki
EC. Novodor SC jest środkiem
owadobójczym zawierającym
specjalny szczep bakterii Bacillus
thuringiensis subspecies tenebrionis,
który jest śmiertelny dla stonki,
ale jest bardzo wrażliwy na
działanie światła i ciepła. Warunkiem
jego skuteczności jest zjedzenie
liści przez stonkę, dlatego
należy bardzo dokładnie wykonać
zabieg opryskiwania na młode
larwy L1 i L2. Maksymalna dawka
jedorazowego stosowania przy
dużej populacji stonki to 5 l/ha,
maksymalna liczna zabiegów
w sezonie wegetacyjnym to 4,
przy odstępach między zabiegami:
5–14 dni.
SpinTor 240 SC zawierający spinozyn zaleca się stosować na najmłodsze stadia rozwojowe larw w dawce maksymalnej 0,15 l/ha (zalecana 0,1–0,15 l/ha). Wyższą z zalecanych dawek stosować w przypadku dużej liczebności szkodnika, na wyższe stadia rozwojowe larw i w przypadku bujnej naci ziemniaczanej. Jeżeli zaistnieje taka konieczność, zabieg można powtórzyć (maksymalnie 3 razy w sezonie) w odstępie 14 dni.
Spruzit Koncentrat na Szkodniki EC zawiera substancję z grupy naturalnych pyretryn (działa na szkodniki paraliżująco) oraz olej rzepakowy (tworzy na powierzchni ciała szkodnika film prowadzący do uduszenia się owadów). Producent zaleca wykonanie zabiegu w ziemniakach na stonkę ziemniaczaną po zauważeniu szkodnika lub pierwszych objawów żerowania w dawce 0,8 l/ha, przy czym zalecana ilość cieczy roboczej to 800 – 1200 l/ha.
Marek Kalinowski
