W efekcie susze, a tym samym ogromne straty, dotykają w ciągu ostatnich lat tysiące polskich gospodarstw. Czy ten powód jest wystarczającym argumentem, aby podjąć decyzję o zakupie deszczowni? Trudno określić, jak niskie muszą być opady atmosferyczne w okresie wegetacyjnym, aby deszczowanie było uzasadnione. Jest to bowiem związane również z rozkładem opadów, rodzajem gleby i gatunkami uprawianych roślin.
Podejmujemy decyzję
Podejmując decyzję o zakupie
deszczowni należy wziąć pod uwagę
wymagania wodne i wrażliwość
na suszę uprawianych roślin, możliwą
zwyżkę plonów uzyskaną po
zastosowaniu nawodnienia oraz
okresy największej wrażliwości na
niedobór wody. Nikt przecież nie
będzie nawadniał plantacji zbóż,
gdyż doświadczenia prowadzone
już wiele lat temu, pozwoliły postawić
stwierdzenie o nieopłacalności
takiego zabiegu dla większości
gatunków. Choć patrząc na powtarzającą
się suszę z ostatnich lat, występującą
już nawet w okresach po
wegetacyjnych, w których zazwyczaj
odbudowywane były zasoby
glebowe wody, może i nawadnianie
zbóż stanie się opłacalne?
Kolejnymi aspektami, które należy wziąć pod uwagę podejmując decyzję o zakupie deszczowni jest dostęp do źródła wody, a także możliwości finansowe.
Które uprawy warto nawadniać
Większość uprawianych zbóż, czy
warzyw posiada 80–90% masy korzeniowej
w warstwie gleby około
20–30 cm. Korzenie nielicznych gatunków
przerastają głębiej. Słabo
rozwinięty i płytko umieszczony
system korzeniowy nie jest w stanie
odpowiednio zaopatrzyć w optymalną
ilość wody zwykle silnie rozwiniętej
części nadziemnej rośliny.
Nie dotyczy to wszystkich gatunków,
dlatego można je podzielić na
bardzo wymagające (brokuł, kalafior,
kalarepa, kapusta pekińska, kapusta
wczesna, ogórek, rzodkiewka,
sałata, seler, koniczyna czerwona,
ziemniak późny, pszenica ozima,
pszenica jara, burak cukrowy, burak
pastewny, rzepak ozimy, bobik),
wymagające (cebula, czosnek, fasola
szparagowa, kapusta brukselska,
kapusta późna, papryka, pomidor
karłowy, por, ziemniak wczesny,
ziemniak średnio wczesny), średnio
wymagające (chrzan, dynia,
groch zielony, jarmuż, marchew,
pietruszka, rabarbar, jęczmień,
owies) i mało wymagające (burak
ćwikłowy, pomidor, szparag, żyto,
len, chmiel, łubin).
Zazwyczaj roślinami bardziej odpornymi na susze są te, których system korzeniowy sięga głęboko w głąb profilu glebowego. Takie uprawy rzadko wymagają nawadniania. Natomiast gatunki roślin płytko korzeniące się, które mają znacznie silniej rozwiniętą część nadziemną niż podziemną, są bardziej wymagające. Również odmiany dające wysokie plony, czy też rośliny warzywne, u których częścią jadalną są np. owoce, strąki oraz nasiona, posiadają większe wymagania wodne.
Potrzeby wodne roślin
W cyklu rozwojowym rośliny zauważyć
można okresy o wzmożonej
wrażliwości na niedobór wody,
w których nawet czasowy jej brak
może spowodować obniżenie
wielkości i jakości plonu. W tych
okresach należy zapewnić roślinie
optymalną wilgotność gleby.
W czasie kwitnienia rośliny mogą wykazywać duże zapotrzebowanie na wodę, której brak może prowadzić do słabego wiązania nasion lub też do opadania kwiatów. W fazie wiązania owoców niedostateczna wilgotność może prowadzić do opadania zawiązków owocowych. Bardzo ważne jest dostosowanie terminów nawodnień do okresów wzmożonego zapotrzebowania na wodę u danego gatunku rośliny. Dla przykładu, zbyt wczesne nawadnianie marchwi powoduje zatrzymanie penetracji korzenia w głąb profilu glebowego, ograniczenie jego rozwoju i zmniejszenie ilości plonu.
Zaopatrzenie roślin w wodę poprzez dostosowanie terminów nawodnień do okresów krytycznych podnosi plon, poprawia jego jakość, ale również przyczynia się do oszczędności wody. Wynika to z faktu, iż efekty nawadniania w tych okresach są zbliżone do takich, jakie można uzyskać poprzez utrzymywanie wysokiej wilgotności gleby w całym okresie wegetacyjnym. Okresy największej wrażliwości roślin na niedobór wody w glebie przedstawiono w tabeli 1.
Efekty deszczowania
Właściwe nawadnianie wpływa
korzystnie na część cech jakościowych
roślin, a także na ich walory
smakowe. Dla przykładu, odpowiednie
nawadnianie plantacji ogórków
powoduje ograniczenie liczby owoców
z pustymi komorami, nadaje korzystniejszą
barwę skórki i twardość
po ich zakwaszeniu, a także poprawia
ich konsystencję oraz walory
smakowe. Prawidłowo nawadniane
pomidory posiadają większe i jędrniejsze
owoce oraz cieńszą skórkę,
a w uprawie dla przetwórstwa
zmniejsza się ilość odpadu, poprawia
się smak i zapach uzyskanego
z nich koncentratu.
Przy zapewnieniu odpowiednich warunków wilgotnościowych na polu z marchwią następuje poprawa kształtu i wyglądu korzeni, które w porównaniu do nienawadnianych mają gładszą powierzchnię oraz posiadają zaokrągloną dolną część. Efektem nawadniania kalafiorów jest zwiększona wielkość, masa i zwięzłość róż oraz ograniczone występowanie ich guzikowatości. Z kolei u nawadnianej cebuli można zaobserwować poprawę wielkości i masy oraz ograniczoną liczbę cebul z podwójnym stożkiem wzrostu. Deszczowanie fasoli szparagowej, a nawet tylko krótkotrwałe schładzanie roślin wodą w okresie wiązania i przyrostu strąków, zmniejsza ilość znajdującego się w nich włókna oraz powoduje poprawę ich jędrności, a także lepsze wypełnienie strąków.
W wielu przypadkach nawadnianie deszczowniane prowadzi do poprawy „zdrowotnej” prowadzonych upraw. Podczas prowadzenia upraw z wykorzystaniem zabiegów deszczujących, zaobserwowano, że zabieg ten ogranicza występowanie suchej zgnilizny wierzchołkowej u pomidora, zamieranie liści sercowych selera oraz brzegów liści sałaty, powoduje zmniejszenie szkód powodowanych przez bielinka kapustnika na kapuście oraz mszyc na burakach i bobie. Nawadnianie poprawia również skład chemiczny roślin oraz prowadzi do zwiększenia wykorzystania przez rośliny składników pokarmowych zawartych w glebie. Najważniejszym efektem stosowania nawodnień jest uzyskanie dość znaczących zwyżek plonów, których przykłady przedstawiono w tabeli 2.
Należy zauważyć, że wzrost plonów wynikający z zastosowania nawodnień, nie w każdym przypadku będzie jednakowy. Jest on uzależniony od wilgotności gleby w okresie wegetacyjnym, co jest związane między innymi z rodzajem uziarnienia gleby, czyli od tego, czy mamy do czynienia z glebą lekką, średnią czy ciężką.
Nie tylko do nawodnień
Deszczownie można wykorzystać
do ochrony roślin przed przymrozkami.
W zależności od zaistniałych
potrzeb, zabieg ten można przeprowadzić
na dwa sposoby.
Sposób pośredni polega na obfitym zwilżaniu gleby wodą przed spodziewanym przymrozkiem. Wilgotna gleba kumuluje w sobie w dzień więcej ciepła, które oddaje w nocy, podnosząc w ten sposób temperaturę rośliny. Ten sposób ochrony można stosować przy niewielkim spadku temperatury, nie przekraczającym -1°C, -2°C. Sposób bezpośredni, który polega na ciągłym zwilżaniu części nadziemnej rośliny w okresie występowania temperatury poniżej 0°C. Zamarzając, woda oddaje roślinie ciepło, dzięki czemu temperatura roślin utrzymuje dodatnią. Dzięki zastosowaniu deszczowni, można również uratować rośliny, które już w pewnym stopniu zostały podmrożone wskutek ujemnych temperatur. Aby zabieg ten był skuteczny, należy rozpocząć deszczowanie przed znacznym wzrostem temperatury wiosną, co powoduje powolne rozmarzanie tkanek i ułatwia roślinie powrót do normalnego stanu funkcjonowania.
Deszczownie możemy wykorzystać również do fertygacji, czyli do nawożenia naszych upraw, nawozami rozpuszczonymi w rozdeszczowywanej wodzie. Jednak decyzję o wykorzystaniu deszczowni również do tego celu, należy podjąć już na etapie zakupu, gdyż w takim wypadku musi być ona wyposażona w odpowiedni zbiornik. Należy pamiętać, że do fertygacji można stosować wyłącznie nawozy całkowicie rozpuszczone w wodzie. Zabieg ten jest najlepiej przeprowadzać w bezwietrzne dni, w godzinach porannych. Dzięki temu można uzyskać równomierne rozprowadzenie nawozów na obszarze całej plantacji.
Źródła wody
Ważnym elementem, jak nie najważniejszym,
który należy brać pod
uwagę w zasadzie we wszystkich
systemach nawadniających jest
źródło wody. Mogą stanowić je
wody powierzchniowe np. jeziora,
stawy, zbiorniki retencyjne czy
rzeki. Bardzo często do nawodnień
wykorzystuje się wody podziemne,
głębinowe. Aby system deszczowniany
pracował w sposób prawidłowy
i bez zakłóceń, źródło musi
posiadać odpowiednią wydajność,
która będzie pokrywała całe zapotrzebowanie
na wodę dla danej
uprawy. Jednostkowe zapotrzebowanie
na wodę przez rośliny wynosi
od 2,9 do 4,3 m3/h na 1 ha. Jeżeli
mamy do czynienia z gospodarstwem
o powierzchni poniżej 5 ha,
należy wartość tę zwiększyć o 20%.
Należy pamiętać, że samo określenie źródła, nie daje nam pewności zapewnienia wody do nawodnień. Nie ze wszystkich wód można korzystać, dlatego ustawodawca zobligował nas do uzyskania zgody na korzystanie z wody. Dlatego przed rozpoczęciem eksploatacji źródła należy uzyskać pozwolenie wodnoprawne. Procedurę uzyskania takiego pozwolenia i koszt opisujemy w artykule „Prawne kruczki nawadniania”.
Marcin Hahnel
