Oprysk chemiczny jest ostatecznym rozwiązaniem. W ograniczeniu omacnicy należy wykorzystywać metody biologiczne (kruszynek, wyselekcjonowane bakterie Bacillus), ale największe znaczenie ma zmianowanie i agrotechnika. Dziś przybliżymy biologię rozwoju, cechy rozpoznawcze i szkodliwość omacnicy.
Będzie ciepło, będzie presja
Omacnica prosowianka rozwija
w warunkach Polski jedno pokolenia
i tylko okresowo może pojawić się
nieliczna grupa drugiego pokolenia.
Szkodnik zimuje na resztkach pożniwnych.
Dorosłe gąsienice moszczą
się w oprzędzie w dolnej części łodygi
na wysokości ok. 10 cm od ziemi.
Niestety, nie wytrzebi ich populacji
największy mróz, ale kiedy gąsienice
głęboko przyorzemy, są małe szanse,
że po przepoczwarczeniu motyle wydostaną
się na powierzchnię. Po przezimowaniu
gąsienice w maju przędą
kokony i przepoczwarczają się.
Wyloty motyli omacnicy rozpoczynają się już w połowie czerwca i trwają do 8 tygodni. Składanie jaj przez samice rozpoczyna się w połowie czerwca, a maksymalne nasilenia składnia jaj przypada na drugą połowę lipca. Gąsienice zależnie od warunków pogodowych wylęgają się po 5–10 dniach i trwa od końca czerwca do końca sierpnia. Lata suche i ciepłe sprzyjają namnażaniu się populacji i gradacji tego szkodnika. Takie warunki sprzyjają migracji omacnicy prosowianki na nowe tereny, zwłaszcza na północ.
Ważna ilość samic
Osobniki dorosłe omacnicy prosowianki
to motyle o rozpiętości skrzydeł
20–30 mm. Przednie skrzydła są
jasnobrązowe do brunatnych z ciemniejszym
brzegiem i dwoma falistymi
liniami poprzecznymi, tylne natomiast
są barwy słomkowej. Na głowie
motyli znajduje się aparat gębowy
typu ssącego oraz czułki sięgające
niemal do połowy długości ciała.
To ogólne cechy rozpoznawcze i plantatorzy kukurydzy w większości znają omacnicę prosowiankę i potrafią ją odróżnić od innych motyli. Warto znać jednak więcej szczegółów i mieć umiejętność rozróżniania płci, bo to od ilości samic zależy wielkość pokolenia szkodliwych gąsienic. Na szczęście dorosłe osobniki omacnicy cechuje dymorfizm płciowy związany z rozmiarami i ubarwieniem.
Długość ciała samic dochodzi do 15 mm, a rozpiętość skrzydeł wynosi 25–34 mm, a samców do 20–26 mm. Przednie skrzydła samic są bladożółte lub jasnobrązowe, mają ciemne brzegi i dwie poprzeczne, faliste linie. Tylne skrzydła są jaśniejsze, a przez ich środek przebiega jasna pręga.
Długość ciała samców dochodzi do 12 mm. U osobników męskich przednie skrzydła są ciemniejsze, zwykle brązowe, z jasnymi, falistymi liniami poprzecznymi, natomiast tylna para jest jaśniejsza.
Składa nawet 600 jaj
Jaja składane przez samice dachówkowato
na początku są białe,
owalne, lekko spłaszczone, szerokości
0,7–1 mm długości 1–1,2 mm,
układane w złoża po 20–30 i więcej
sztuk. Z czasem jaja stają się kremowe.
Warto tutaj dodać, że średnio
w złożu znajduje się 20–30 jaj (ale
spotyka się od 2 do 80 jaj), a średnia
płodność samic wynosi 200–300 jaj
(maksymalna nawet 600 jaj).
Gąsienice omacnicy, te dorosłe, są bardzo charakterystyczne. Przechodzą jednak przez pięć stadiów rozwojowych i te z pokolenia L1 zaraz po wylęgu są wielkości zaledwie 1–2 mm. Charakterystyczna jest czarna lub ciemnobrązowa głowa z aparatem typu gryzącego. Te najstarsze gąsienice L5 osiągają długość do ok. 25 mm, mają trzy party odnóży tułowiowych i pięć par pasówek na segmentach odwłokowych. Gąsienice są barwy brunatnożółtej (jasnobrązowej) z charakterystycznymi ciemnymi plamkami na każdym segmencie (po cztery na segmentach przedniej części i po dwie mniejsze na segmentach części tylnej). Przez grzbiet przebiega ciemniejsze pasmo. Poczwarka omacnicy prosowianki typu zamkniętego jest jasnobrązowa. Poczwarki samic są większe (do 17 mm długości i do 4 mm szerokości).
Szkodliwe gąsienice
Gąsienice omacnicy prosowianki
początkowo odżywiają się pyłkiem
kukurydzy, potem żerują na wiechach
w pochwach liści, w nerwach,
na zawiązkach kolb, znamionach
i pod liśćmi okrywowymi kolb. To
powoduje w konsekwencji łamanie
i zasychanie wiech, co bardzo skraca
okres pylenia kukurydzy i ilość produkowanego
przez rośliny pyłku. To
wszystko skutkuje znacznie gorszym
i nierównomiernym zaziarnieniem
kolb. Omacnica żerując w pochwach
liści zmniejsza też powierzchnię asymilacyjną
roślin. Z powodu uszkodzeń
liści okrywowych kolb, te bieleją
i przedwcześnie zasychają.
W późniejszym okresie, kiedy już rośliny są osłabione, omacnica interesuje się łodygami – wgryza się do środka i zżera rdzenie łodyg . Zaburza to transport wody i substancji odżywczych, a w miejscach najsilniejszych uszkodzeń łodygi łamią się. Szczególnie szkodliwe jest, kiedy łodyga łamie się pod osadzeniem kolby. Potem przychodzi czas na żer w kolbach – gąsienice odżywiają się miękkimi ziarniakami, a gdy stwardnieją żerują w osadkach. Szkodliwe dla plonu jest też podgryzanie przez gąsienice kolb u nasady, po którym charakterystycznie zwisają i ostatecznie opadają na ziemię. Uszkodzenia wyrządzane przez omacnicę prosowiankę skutkują też wzrostem porażenia kukurydzy przez fuzariozę kolb i łodyg.
Marek Kalinowski
