Ponad połowa naszych gleb charakteryzuje się niską i bardzo niską zawartością potasu w glebie. Zawartość potasu jest powiązana ze składem granulometrycznym, dlatego też w glebach lżejszych zawartość tego pierwiastka jest niższa. W praktyce oznacza to, że nawet 70% gleb wymaga zwiększonego nawożenia potasem, ale w formie nawozów stosuje się tylko 35% tego co jest wynoszone z plonami roślin. Mamy zatem deficyt tego składnika w glebie.
Niezwykle ruchliwy
Potas należy do 17 niezbędnych
pierwiastków pokarmowych
w żywieniu roślin i obok azotu,
jest najszybciej pobieranym przez
rośliny składnikiem pokarmowym.
Z rolniczego punktu widzenia,
jednym z ważniejszych funkcji
potasu jest jego rola w metabolizmie
azotowym roślin. Jon potasu
jest niezbędny w procesach
pobierania, transportu i produkcji
białek przez roślinę. W okresie
intensywnego przyrostu suchej
masy, rośliny w zależności
od gatunku mogą akumulować
dziennie nawet kilkanaście kg
tego składnika na hektar. Rośliny
optymalnie zaopatrzone w potas
wykształcają mocniejsze ściany
komórkowe i stają się mniej dostępne
dla patogenów chorobotwórczych
oraz wykazują większą
tolerancję na suszę. Potas też
wpływa na zmniejszenie podatności
roślin na wyleganie i porażenie
przez choroby.
Rośliny pobierają potas w postaci jonów K+, który jest szybko pobierany i transportowany z korzeni do nadziemnych części roślin. To pierwiastek niezwykle ruchliwy w glebie i w roślinie. Najwyższe zawartości potasu występują w młodych roślinach. Decydującą rolę w przemieszczaniu się potasu w kierunku korzeni odgrywa dyfuzja. Im wyższe jest stężenie roztworu glebowego, tym mechanizm zaopatrujący korzenie roślin w ten składnik pokarmowy jest lepszy. Z badań naukowych SGGW wynika, że stężenie potasu w glebach użytkowanych rolniczo jest dosyć zróżnicowane i mieści się w szerokim zakresie od 3 do nawet 90 mg/dm3. To sprawia, że rośliny nie zawsze mogą być właściwie odżywione tym składnikiem. Poza tym, dostępność potasu dla roślin zależy od naturalnej zasobności gleby w ten pierwiastek oraz od właściwości chemicznych gleby.
W warunkach niedoboru wody w glebie oraz przy pH gleby poniżej 5,5, przyswajalność potasu dla roślin jest ograniczona. Pobieranie potasu przez rośliny może być również utrudnione w glebach o wysokiej zawartości magnezu, a niskiej fosforu. Pobieranie potasu przez rośliny uzależnione jest też od stopnia rozwinięcia systemu korzeniowego. W Polsce zdolność zaopatrzenia w potas dla roślin rolniczych ocenia się na podstawie dostępnego potasu w glebie (oznaczanego metodą Egnera-Riehma) i wyznaczono 5 klas zasobności w ten składnik pokarmowy.
Niewielki niedobór potasu dla roślin od razu nie wywołuje widocznych symptomów. Początkowo obserwuje się redukcję tempa wzrostu rośliny i jest to tzw. ukryty głód, dopiero znacznie później pojawiają się nekrozy i chlorozy na starszych częściach roślin. Następnie w roślinach wymagających dużo potasu do rozwoju (ziemniakach i burakach) pojawia się spadek turgoru, czyli masowe więdnięcie roślin w okresie dużego nasłonecznienia.
Program nawożenia Do nawożenia większości upraw zaleca się stosować sól potasową lub nawozy kompleksowe z potasem. W naszych warunkach klimatycznych na glebach lekkich całkowitą dawkę potasu zaleca się zazwyczaj podzielić i zastosować 2/3 dawki jesienią, a pozostałą – 1/3 wysiać wiosną w uprawy ozime i jare. Na glebach ciężkich potas należy stosować jesienią. Do wiosennego nawożenia ozimin poleca się stosować nawozy wieloskładnikowe, które zawierają dodatkowo inne niezbędne do rozwoju makro- i mikroelementy. Na glebach z niską zawartością potasu a wysoką magnezu, najlepiej jest wysiewać nawozy potasowe bez magnezu, w postaci soli wysokoprocentowych.
Należy pamiętać, że stosowanie nawozów potasowych powinno nie tylko zabezpieczać plony pod względem tego składnika, ale też utrzymywać co najmniej średnią zasobność gleby w przyswajalny potas. Nawozy wieloskładnikowe polecane są więc na gleby żyźniejsze, o uregulowanym odczynie i co najmniej średniej zasobności w fosfor i potas. Na stanowiskach wyczerpanych z tego składnika, zaleca się stosować corocznie jesienią wyższe dawki mineralnych nawozów potasowych, w postaci nawozów jednoskładnikowych.
Podnosząc zasobność gleb w potas nie przesadzajmy z dawkami. Nadmiar potasu szkodzi bowiem glebie i roślinom. W pierwszym przypadku ulega stratom wskutek wymywania, szczególnie na glebach lżejszych, ogranicza również pobranie wapnia i magnezu przez rośliny. W drugim przypadku, odkładając się w młodych częściach roślin pogarsza ich jakość. Gleba przenawożona potasem staje się zbyt zlewna, łatwiej się zaskorupia i traci gruzełkowatą strukturę, zwłaszcza gdy stosujemy nawozy potasowe chlorkowe. Z tego względu, jeśli jednorazowa dawka potasu przekracza 150 kg/ha, należy podzielić ją na dwie mniejsze. Połowę dawki potasu należy wysiać jesienią, a drugą zastosować wczesną wiosną.
Z nawozów naturalnych Znaczącym źródłem potasu są nawozy naturalne, dokładną ilość składnika w tych nawozach pozwalają określić analizy chemiczne. Przeciętnie, jak podają dane literaturowe, obornik bydlęcy i od trzody chlewnej zawiera 0,65% K2O, natomiast obornik koński i owczy jest bogatszy w ten pierwiastek, z zawartością odpowiednio 0,90 i 1,19% K2O. Z 1 m3 gnojowicy wnosi się do gleby nawet 4 kg potasu (K2O). Gnojówka zaś zawiera do 0,7% potasu (K2O), a obornik od kur 0,6% K2O.
W celu zapobiegania suszy glebowej i ochrony roślin uprawnych przed utratą wody, należy nawożenie potasem stosować corocznie, gdyż rośliny lepiej reagują odpornością i zwyżką plonu na zasobność gleby w ten składnik pokarmowy, niż na bieżące nawożenie. Potas najlepiej stosować przedsiewnie w formie nawozów jednoskładnikowych, natomiast pogłównie w postaci nawozów wieloskładnikowych. Na glebach o niskiej zasobności w potas należy zawsze aplikować potas przed siewem roślin, gdyż wiosenne odżywianie roślin nie wyrówna już skutków niedoboru tego składnika jesienią. Natomiast na glebach o uregulowanym odczynie i co najmniej średniej zasobności w potas, dobre rezultaty daje stosowanie nawozów wieloskładnikowych.
Dr hab. Dorota Pikuła
IUNG-PIB Puławy
Publikacja została wykonana w ramach zadania 2.2 Programu Wieloletniego IUNG–PIB ,,Wspieranie działań w zakresie ochrony i racjonalnego wykorzystania rolniczej przestrzeni produkcyjnej w Polsce” na lata 2016–2020.
