Dziś przypominamy możliwości i zasady biologicznego i chemicznego ograniczania omacnicy prosowianki. Paleta środków jest spora, ale też pozostaje jedno poważne ograniczenie w chemicznym zwalczaniu omacnicy prosowianki – specjalistyczne bardzo drogie opryskiwacze szczudłowe. Kiedy należy spodziewać się ataku omacnicy? Jaki jest właściwy moment na zwalczanie?
Być może pojawi się nieco później
Zwykle wylot motyli omacnicy
rozpoczyna się już w połowie czerwca
i trwa nawet 8 tygodni. Pierwsze
zauważone lub odłowione motyle,
to nie powód do paniki, ale też rozpoczęcie
ochrony zależy od tego, czy
będziemy stosować produkty biologiczne,
czy chemiczne. W przypadku
biologicznej ochrony z wykorzystaniem
kruszynka jego introdukcję
wykonuje się dużo wcześniej niż
zwalczanie chemiczne.
Składanie jaj przez samice omacnicy prosowianki rozpoczyna się zwykle w połowie lipca, a maksymalne nasilenia składnia jaj przypada na drugą połowę lipca. Gąsienice zależnie od warunków pogodowych wylęgają się po 7–10 dniach i trwa to od końca czerwca do końca sierpnia. W przypadku środków chemicznych z zabiegiem trzeba celować w masowy wylęg larw. Można w tym roku oczekiwać, że po bardzo chłodnym maju kulminacyjny nalot omacnicy przesunie się na przełom lipca i sierpnia. Jednak do planowania ewentualnej ochrony nie można podchodzić na oko. Najlepiej jest osobiście monitorować plantacje albo korzystać z dostępnych danych monitoringu najbliższych naszej plantacji.
Uszkadza ziarno i pomaga fuzariozie
Zanim przejdziemy do sposobów
monitoringu i możliwości ograniczania
omacnicy przypomnę, że uszkadza
ona wszystkie nadziemne części
roślin: wiechy, pochwy liściowe,
zawiązki kolb, nerwy główne. Dużo
gąsienic zaraz po wylęgu migruje na
świeże znamiona kolb i je przegryza.
Jak wzmocni się aparat gębowy
młodych larw wgryzają się one do
wnętrza twardszych tkanek rośliny
tj. do łodyg i tworzą komory przegryzając
też międzywęźla. To powoduje
w konsekwencji łamanie i zasychanie
wiech, co bardzo skraca okres pylenia
kukurydzy i ilość produkowanego
przez rośliny pyłku. To wszystko
skutkuje znacznie gorszym i nierównomiernym
zaziarnieniem kolb.
Omacnica żerując w pochwach liści zmniejsza też powierzchnię asymilacyjną roślin. Z powodu uszkodzeń liści okrywowych kolb te bieleją i przedwcześnie zasychają. W późniejszym okresie, kiedy już rośliny są osłabione, omacnica interesuje się łodygami – wgryza się do środka i zżera rdzenie łodyg . Zaburza to transport wody i substancji odżywczych, a w miejscach najsilniejszych uszkodzeń łodygi łamią się.
Szczególnie szkodliwe jest, kiedy łodyga łamie się pod osadzeniem kolby. Potem przychodzi czas na żer w kolbach – gąsienice odżywiają się miękkimi ziarniakami, a gdy stwardnieją, żerują w osadkach. Szkodliwe dla plonu jest też podgryzanie przez gąsienice kolb u nasady, po którym kolby charakterystycznie zwisają i ostatecznie opadają na ziemię. Szkodliwość omacnicy jest podwójna, bo wyrządzane uszkodzenia skutkują dodatkowo wzrostem porażenia kukurydzy przez fuzariozę kolb, a to prowadzi do zagrożenia polonu mikotoksynami.
Nie lubi zmianowania i orki
Każdy rolnik ma wpływ na wielkość
populacji omacnicy w gospodarstwie.
Omacnica zimuje w resztkach
pożniwnych i dlatego namnażaniu
jej populacji bardzo sprzyja
monokultura i uproszczona uprawa.
Lata suche i ciepłe sprzyjają
namnażaniu się populacji, co może
doprowadzić w niektórych rejonach
do gradacji szkodnika. Agrotechnika
z właściwym płodozmianem jest
najskuteczniejszą metodą ograniczania
omacnicy. Do agrotechnicznych
metod ochrony kukurydzy
przed omacnicą prosowianką zaliczyć
trzeba właśnie właściwy płodozmian
i zmianowanie, wczesny zbiór,
rozdrabnianie i głębokie przyoranie
resztek pożniwnych możliwie szybko
po zbiorze. Ważne jest niszczenie
i usuwanie z pola chwastów (zwłaszcza
o grubych łodygach, które mogą
być miejscem zimowania gąsienic
omacnicy). Zalecana jest możliwie
głęboka orka zimowa, wiosenne talerzowanie,
zrównoważone nawożenie
azotem, uprawa odmian mniej
podatnych i izolacja pól z ubiegłorocznymi
resztkami pożniwnymi
po kukurydzy. Uprawa bezorkowa
kukurydzy, zwłaszcza w monokulturze,
może spowodować 7–10-krotne
zwiększenie populacji wylatujących
motyli omacnicy w stosunku do
uprawy orkowej.
Ważne w ograniczaniu szkodliwości omacnicy są metody hodowlane polegające na wyborze do uprawy odmian, które są mniej podatne na uszkodzenia. Najbardziej istotny jest wybór mieszańców o odpowiedniej wczesności. Tam gdzie omacnica występuje licznie, nie powinno uprawiać się odmian najwcześniejszych. Takie odmiany omacnica zasiedla w pierwszej kolejności. Różnica w podatności odmian kukurydzy na uszkodzenia wyrządzane przez omacnicę prosowiankę bywa duża. Odmiany podatne są uszkadzane nawet dwa do trzech razy silniej od odmian odpornych. Niestety, w praktyce trudno znaleźć obiektywne wyniki doświadczeń w zakresie podatności odmian, zwłaszcza tych spoza krajowego rejestru. Wynika to z tego, że średnio odmiana kukurydzy żyje na rynku przez 3 lata i znika, bo zastępują ją nowsze odmiany. Natomiast, aby przeprowadzić obiektywne badania w zakresie podatności na uszkodzenia przez omacnicę też trzeba 2–3 lata. W efekcie, kiedy wyniki badań mogłyby być udostępnione, odmiany na rynku często już nie ma.
Zwalczanie z pomocą kruszynka
W metodzie biologicznej do zwalczania
omacnicy prosowianki można
wykorzystać pasożyta jaj zwanego
kruszynkiem (Trichogramma
spp.). Na krajowym rynku są takie
preparaty dostępne w różnych wersjach
(saszetki, kapsułki). W zależności
od zaleceń producenta, wykonuje
się od jednego do trzech wyłożeń
biopreparatu w plantacjach kukurydzy.
Pierwsze wyłożenie należy
wykonać, gdy na plantacji stwierdzi
się pierwsze złoża jaj omacnicy (czasami
już na początku lipca). Drugie
wyłożenie zaleca się wykonać
7–10 dni później, a trzecią po kolejnych
7 dniach. Należy pamiętać, że
błonkówki kruszynka zasiedlają tylko
świeżo złożone jaja przez omacnicę
prosowiankę.
Kruszynek jest błonkówką, której wielkość nie przekracza 0,5 mm. Tak mały owad potrafi bardzo mocno pomóc rolnikom w ograniczaniu omacnicy. Można go zasiedlać w kukurydzy np. przez aplikację zawieszek lub kapsułek, w których uśpiony (schłodzony biopreparat) kruszynek znajduje się w formie jaj. Zawieszki i kapsułki dobrze chronią kruszynka przed warunkami atmosferycznymi i przed innymi owadami. Na rynku znajdowały się też produkty z kruszynkiem w formie proszku do rozpylania z powietrza, ale są podatne na duże straty po aplikacji, gdyż jaja mogą być zjadane przez inne owady, np. przez pożyteczne biedronki.
Pakiet 25 szt. zawieszek na hektar zawiera łącznie ok. 200 tys. kruszynków. Kartoniki zawieszamy ręcznie. Papierowe kulki o średnicy ok. 2 cm zawierającą po 1100 szt. kruszynków, każdą można aplikować specjalnym wyrzutnikiem zawieszonym na ciągniku, ale na dużych plantacjach wymaga to pozostawiania ścieżek technologicznych. Można je oczywiście rozrzucać ręcznie. Jak skuteczny jest kruszynek w walce z omacnicą? Czasami skuteczność ograniczania sięga 80% i więcej, ale zależy to od pogody. Kruszynek jest bardzo delikatny i zagrażają mu deszcze i silne wiatry? Przy niekorzystnych dla kruszynka warunkach jego skuteczność w ograniczaniu omacnicy może spaść do 20%. Niedogodnością w stosowaniu tej metody biologicznej jest zakup biopreparatu. Są produkowane na zamówienie i ze znacznym wyprzedzeniem trzeba je zamawiać u dystrybutora.
Preparaty z Bacillus
Obok kruszynka są też preparaty
biologiczne do ograniczania omacnicy
na bazie bakterii z grupy Bacillus
i wyciągów roślinnych. W kukurydzy
można stosować OstriniaSTOP
– zawiera wyselekcjonowane bakterie
Bacillus i wyciągi roślinne, które
odpowiadają za zmianę warunków
środowiska zewnętrznego rośliny
(na liściach, łodygach i kolbach),
stwarzając niekorzystne warunki
do żerowania i zasiedlania roślin
przez omacnicę prosowiankę. Wytwarzane
przez bakterie metabolity
indukują w roślinie naturalne systemy
obronne przed uszkodzeniami
spowodowanymi przez insekty. Preparat
zaleca się stosować w oprysku
drobno- lub grubokroplistym,
w dawce 100 g/ha z ilością cieczy
roboczej od 200 do 400 litrów. Product
zaleca się stosować w okresie
BBCH 19 kukurydzy (zależnie od
warunków pogodowych i terminu
siewu przypadnie to na okres od początku
czerwca do początku lipca)
w celu stworzenia niekorzystnych
warunków na roślinach przy wylocie
motyli z poczwarek. Oprysk należy
wykonać po opadach deszczu
w godzinach późnopopołudniowych
lub wieczornych. Preparat można
mieszać z nawozami dolistnymi
i innymi agrochemikaliami za wyjątkiem
fungicydów. QQ Backter właściwie
ma taki sam skład i podobne
zalecenia stosowania. Pamiętajmy –
wszystkie środki ochrony roślin należy
stosować zgodnie z instrukcją.
Lepinox Plus jest zarejestrowany w kukurydzy pękającej i kukurydzy cukrowej. Zawiera wyselekcjonowane bakterie Bacillus thuringiensis subsp. kurstaki, szczep EG 2348.
Maksymalna, zalecana dawka dla jednorazowego zastosowania to 1 kg/ha, a maksymalna liczba zabiegów tym produktem w sezonie – 3. Odstęp między zabiegami powinien wynosić co najmniej 7 dni. Zalecana ilość wody do oprysku (zalecany drobnokroplisty) to 300 – 1000 l/ ha. Znane są też inne produkty biologiczne do ograniczania omacnicy (np. nicienie i grzyby Beauveria bassiana), ale w Polsce nie są zarejestrowane.
Zabiegi insektycydowe Do chemicznego zwalczania omacnicy prosowianki po przekroczeniu progu szkodliwości zarejestrowanych jest sporo insektycydów. Bezwzględnie należy stosować się do etykiet tych środków. Produkty nawet z taką samą substancją czynną mają często odmienne zalecenia dotyczące stosowania. W zaleceniach trzeba zwrócić uwagę na termin stosowania, a szczególnie na zakres temperatur, w których substancja czynna działa skutecznie.
Wyszukiwarka środków ochrony na stronie ministerstwa rolnictwa wskazuje na możliwość użycia do zwalczania omacnicy prosowianki 23 zarejestrowanych insektycydów. Są to: Arkan 050 CS (lambda-cyhalotryna – 50 g), Avaunt 150 EC (indoksakarb – 150 g), Coragen 200 SC (chlorantraniliprol – 200 g), Explicit 150 EC (indoksakarb – 150 g), Judo 050 CS (lambda-cyhalotryna – 50 g), Karate Zeon 050 CS (lambda-cyhalotryna – 50 g), Kidrate (lambda-cyhalotryna – 100 g), Klortranil (chlorantraniliprol – 200 g), Kobalt 200 SC (chlorantraniliprol – 200 g), Kusti 050 CS (lambda-cyhalotryna – 50 g), LambdaCe 050 CS (lambda-cyhalotryna – 50 g), Lamdex Extra 2,5 WG (lambda–cyhalotryna – 2,5%), Ninja 050 CS (lambda-cyhalotryna – 50 g), Protos 110 OD (tiachlopryd – 100 g, deltametryna – 10 g), Proteus 110 OD (tiachlopryd – 100 g, deltametryna – 10 g), Ptolemeusz 110 OD (tiachlopryd – 100 g, deltametryna – 10 g), Rumo 30 WG (indoksakarb – 300 g), Runner 240 SC (metoksyfenozyd – 240 g), Sakarb 30 WG (indoksakarb – 300 g), Sparrow (lambda-cyhalotryna – 100 g), Sparviero (lambdacyhalotryna – 100 g), Steward 30 WG (indoksakarb – 300 g) i Wojownik 050 CS (lambda-cyhalotryna – 50 g). Część z tych środków ma również rejestrację w kukurydzy cukrowej i kukurydzy pękającej.
Progiem ekonomicznej szkodliwości omacnicy prosowianki przy chemicznym jej zwalczaniu jest w fazie wiechowania kukurydzy stwierdzenie 6–8 złóż jaj na 100 roślinach lub gdy w poprzednim roku było uszkodzonych 15% roślin kukurydzy uprawianej na ziarno, albo 30– 40% uszkodzonych roślin uprawianych na kiszonkę. Według różnych autorów, chemiczne zwalczanie jest uzasadnione, gdy przekroczony jest próg: 5 gąsienic na 10 roślin lub 60– 80 gąsienic na 100 roślin, w produkcji nasiennej 40 gąsienic na 100 roślin, także 6–8 złóż jaj na 100 roślin, lub gdy 15% i więcej roślin na plantacji opanowanych jest przez gąsienice omacnicy.
Warto dodać, że w przypadku ochrony chemicznej największe znaczenie dla skuteczności zabiegu ma sygnalizacja. Najlepiej jest zastosować insektycyd w momencie, kiedy w złożonych jajach omacnicy widać czarne główki wylęgających się młodych larw. Zabieg trzeba wykonać zanim te larwy wgryzą się do rośliny, czyli na skuteczną ochronę mamy 3–4 dni.
Marek Kalinowski
