Zapotrzebowanie energetyczne w tym okresie wzrasta o około 25–30%, a brak apetytu prowadzić może do osłabienia odporności, wystąpienia chorób metabolicznych i zaburzeń przy kolejnych inseminacjach.
Żywienie w okresie przejściowym powinno stymulować nie tylko strawność i rozwój błony śluzowej żwacza, ale przede wszystkim umożliwiać zwiększenie liczby brodawek żwaczowych. Efektem tego jest wzrost powierzchni wchłaniania lotnych kwasów tłuszczów. Krowy tłuste, przy braku energii tracą masę ciała, co skutkuje powstawaniem ciał ketonowych. Stan ten może prowadzić do zespołu stłuszczenia wątrobowego i przemieszczenia trawieńca po porodzie. Również większa utrata apetytu może świadczyć o problemach metabolicznych i jest często wynikiem nadmiernego otłuszczenia.
W okresie przejściowym dochodzi do znaczącego osłabienia obrony antyoksydacyjnej, gdzie decydują mechanizmy enzymatyczne, a czołowe miejsca zajmuje dysmutaza nadtlenkowa i peroksydaza glutationowa. Jej aktywność jest uzależniona od mikroelementów: selenu, cynku, miedzi, manganu i żelaza. Zachwianie równowagi biologicznej w okresie przejściowym jest szczególnie ważne, ponieważ aktywne postacie tlenu hamują aktywność limfocytów T. Ograniczona jest migracja makrofagów, wzrasta liczba leulicytów, limfocytów i monocytów.
Znaczne zwiększenie zapotrzebowania na energię rozpoczyna się 3 tygodnie przed porodem i związane jest ze wzrostem płodu, rozwojem gruczołu mlekowego, produkcją siary, odbudową brodawek żwaczowych i jelitowych oraz namnażaniem się bakterii amylolitycznych. Również poziom przeciwutleniaczy i mikroelementów odgrywa istotną rolę w odporności krów w okresie przejściowym. Ważnymi przeciwutleniaczami komórkowymi są witaminy E oraz beta-karoten, jak również selen (zwłaszcza organiczny). Uzupełnienie dawki w witaminę E i Se redukuje ilości zapaleń gruczołu mlekowego, jak również może podnieść odporność i zredukować liczbę zatrzymań łożyska oraz zapaleń macicy. Z kolei brak miedzi (Cu) skutkuje obniżeniem funkcji obronnej krwinek białych. Uzupełnienie ilości tego pierwiastka wpływa na obniżenie zapaleń gruczołu mlekowego wywołanych bakterią typu Coli.
W okresie przejściowym należy zwiększyć koncentrację energii zastępując pasze objętościowe o małej koncentracji energii, doskonałymi kiszonkami i trawami, jak również wysokoenergetycznymi tłuszczami chronionymi na bazie kwasu stearynowego i palmitynowego (VITTRA FAT – 99%).
Dużym problemem przed i po wycieleniu jest zachowanie równowagi między węglowodanami strukturalnymi i niestrukturalnymi, co według wielu żywieniowców decyduje o prawidłowym przebiegu okresu przejściowego. Stopniowe zwiększenie koncentracji energii w dawce powinno niwelować zmniejszone pobieranie paszy. Krowa tłusta traci apetyt na około 3 tygodnie przed porodem, a szczupła (BCS-3,0) w ciągu 4–6 dni. Dlatego ważna jest w tym okresie analiza kondycji. Należy pamiętać, że zwiększanie koncentracji energii, przy stosowaniu w okresie przejściowym tylko pasz treściwych, może powodować problemy związane z fermentacją w żwaczu i prowadzić do kwasicy. Dlatego za optymalne uważa się skarmianie pasz objętościowych takich samych, jak w okresie rozdajania z dodatkiem laktacyjnej paszy treściwej:
- 3 tygodnie przed porodem – 1,0–1,5 kg
- 2 tygodnie przed porodem – 2,0–3,0 kg
- 1 tydzień przed porodem – 3,0–5,0 kg
Wykorzystując okres zasuszenia na regenerację wymienia i żwacza należy pomyśleć o odtruciu i regeneracji wątroby oraz nerek. Narządy te, w trakcie laktacji nie tylko intensywnie pracują, ale również kumulują w sobie bardzo duże ilości substancji szkodliwych dla organizmu. W obecnych czasach szczególnego znaczenia nabierają preparaty absorbujące mikotoksyny. Stosowanie ich w okresie zasuszenia właściwego (np. Elitox, MOSELIT, Extra Mas), kiedy w żywieniu znajdują się duże ilości słomy (nie zawsze dobrej jakości), daje bardzo dobre efekty zdrowotne i produkcyjne w kolejnej laktacji.
Istotną rolę w jakości siary odgrywa kondycja krów w ostatnich tygodniach ciąży i pierwszych tygodniach po porodzie. Prawidłowa kondycja powinna wahać się w granicach 3,25–3,50 punktu BCS. Odchylenia od tych poziomów prowadzą do utrudnionego wypierania płodu, obniżenia poziomu oksytocyny i wapnia, jak również zmniejszonej produkcji siary wysokiej jakości. W okresie przejściowym nie należy stosować dla krów zasuszonych wysłodków buraczanych, melasy, kwaśnego węglanu sodu i kredy pastewnej, które podnoszą wartość bilansu kationowo-anionowego. Dobre efekty w tym okresie daje podawanie soli anionowych.
Duży niedobór wapnia we krwi krów pojawia się 1–2 dni przed porodem wraz z gromadzeniem się siary w gruczole mlekowym. W celu uruchomienia rezerw Ca z kości uruchamia się parathormon, umożliwiający ten proces. Ponadto należy stopniowo zwiększyć dawkę wapnia, aby ilość tego pierwiastka przekraczała 100–200 g/dobę. Sprzyja to szybkiej akcji porodowej, usuwania łożyska i profilaktyce porażenia poporodowego.
Prof. dr hab. Adam Traczykowski
