? Kilkanaście lat temu wystąpiłem do sądu o odszkodowanie, ponieważ mój ojciec kilka razy siedział w więzieniu za to, że nie wywiązywał się z obowiązkowych dostaw. Miał narzucony duży kontyngent zbóż, ziemniaków, mleka i jałówek, czemu nie mógł sprostać mimo ciężkiej pracy. Sąd oddalił mój wniosek, bo stwierdził, że ojciec nie stawiał oporu wobec komunistycznej władzy. Potem dowiedziałem się, że w naszej wsi i sąsiednich są osoby, które w podobnej sytuacji dostały odszkodowania. Wtedy się od tego wyroku nie odwołałem, ale słyszałem, że te sprawy się nie przedawniają. Czy mam jeszcze szansę na uzyskanie jakiegoś zadośćuczynienia za krzywdy wyrządzone memu ojcu i całej naszej rodzinie?
! Niestety, nie jest to możliwe z dwóch powodów. Przede wszystkim dlatego, że w świetle przepisów ustawy z 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, przyznanie odszkodowania i zadośćuczynienia jest możliwe tylko w sytuacji, gdy dana osoba była represjonowana właśnie za działalność na rzecz niepodległej Polski albo za opór przeciwko kolektywizacji wsi oraz obowiązkowym dostawom.
Zgodnie z art. 1 tej ustawy, uznaje się za nieważne orzeczenia wydane przez polskie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub przez organy pozasądowe w okresie od rozpoczęcia ich działalności na ziemiach polskich, począwszy od 1 stycznia 1944 r., do 31 grudnia 1989 r., jeżeli czyn zarzucony lub przypisany był związany z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego albo orzeczenie wydano z powodu takiej działalności, jak również orzeczenia wydane za opór przeciwko kolektywizacji wsi oraz obowiązkowym dostawom.
Jak stanowi przepis art. 8 ust. 1 ustawy, osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia albo wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu wojennego, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z wykonania orzeczenia albo decyzji. W razie śmierci tej osoby uprawnienie to przechodzi na małżonka, dzieci i rodziców. Odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z orzeczeń albo decyzji o internowaniu w stanie wojennym nie mogą łącznie przekroczyć kwoty 25 tys. zł, jednak ograniczenie to nie dotyczy represji z powodu działalności mającej miejsce przed 31 grudnia 1956 r.
Przepis ten ma zastosowanie również wobec osób, co do których zachodzą przesłanki do stwierdzenia nieważności orzeczenia, jeżeli oskarżonego uniewinniono lub postępowanie i nie zostało prawomocnie zasądzone odszkodowanie i zadośćuczynienie, a osoby te były zatrzymane lub tymczasowo aresztowane. Stosuje się go również w przypadku osób pozbawionych życia albo wolności bez przeprowadzenia zakończonego orzeczeniem postępowania.
Nie ulega jednak wątpliwości, że w każdej sytuacji musi istnieć związek pomiędzy prowadzoną działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego albo za opór przeciwko kolektywizacji wsi oraz obowiązkowym dostawom a represjami. Potwierdza to orzecznictwo, m.in. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 10 października 2018 r. (sygn. akt: II AKa 325/18). WSA stwierdził, że konieczne jest udowodnienie związku zachodzącego pomiędzy orzeczeniem uznanym za nieważne czy też pozbawieniem wolności osoby bez przeprowadzenia postępowania zakończonego orzeczeniem a działalnością osoby represjonowanej na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.
Jeśli zatem uwięzienie ojca Pana nie było represją za opór wobec obowiązkowych dostaw, a za to, że z powodów ekonomicznych nie mógł się z nich wywiązać, odszkodowanie ani zadośćuczynienie nie przysługuje.
To prawda, że roszczenia przewidziane w wymienionej na wstępie ustawie nie ulegają przedawnieniu. Oznacza to, że można z nimi wystąpić w każdym czasie. Jeżeli jednak postępowanie w tej sprawie zakończyło się prawomocnym wyrokiem, nie ma obecnie możliwości jego podważenia.
Mogłoby to nastąpić jedynie w drodze wznowienia postępowania lub skargi nadzwyczajnej. Jednak w tym przypadku raczej nie ma do tego podstaw.
prawnik redakcyjny
Alicja Moroz
