Przede wszystkim ci rolnicy muszą zdać sobie sprawę z zagrożenia chwościkiem buraka i brunatną plamistością liści, które niestety rośnie. Muszą wiedzieć, że choroby buraka to złodzieje plonu korzeni, ale przede wszystkim złodzieje cukru. Niestety, czerwcowe opady bardzo sprzyjały infekcjom choroby.
Nie pomylić z plamistością bakteryjną
Sprawcą chwościka buraka jest
grzyb Cercospora beticola i atakuje
buraki zwykle w lipcu lub na
początku sierpnia. Sygnałem do
wzmożenia obserwacji buraków
cukrowych są pierwsze objawy
choroby na liściach buraków ćwikłowych.
Zwykle chwościk pojawia
się na nich znacznie wcześniej niż
na buraku cukrowym. Jednocześnie
z chwościkiem trzeba monitorować
w burakach cukrowych
także brunatną plamistość liści,
której sprawcą jest grzyb Ramularia
beticola.
Niestety, bez stosowania fungicydów zwalczających chwościka buraka i brunatną plamistość liści plantacja buraków cukrowych nie utrzyma się. W niektórych rejonach pierwsze zabiegi są konieczne już na początku lipca. Pierwsze, bo zwykle jeden oprysk nie jest wystarczający. Oczywiście najważniejszy jest w tym systematyczny monitoring zagrożenia i określanie progów szkodliwości. Ważna jest zatem znajomość biologii rozwoju chorób liści i rozpoznawanie ich objawów. Nie jest to łatwe i często choroby grzybowe buraka, które można ograniczać fungicydami, możemy pomylić np. z bakteryjną plamistością liści (Pseudomonas syringae), do zwalczania której preparatów nie ma.
Takie pomyłki zdarzają się i w takiej sytuacji (jeżeli mamy do czynienia z bakteryjną plamistością) sięganie po środki chemiczne byłoby bardzo nierozsądne. Jakie są zatem różnice między tymi chorobami? Bakteryjna plamistość liści różni się od chwościka wielkością, kształtem i zabarwieniem plam, co można stwierdzić bez dodatkowych przyrządów diagnostycznych w odpowiedniej fazie zaawansowanego rozwoju tych chorób. Plamy bakteryjnej plamistości na blaszkach są jaśniejsze, większe niż w przypadku chwościka (o średnicy 4–15 mm). Nie są tak regularnie okrągłe (są wieloboczne), otacza je brązowy pierścień i są mniej wyraźne. Z upływem czasu brzeg plam staje się ciemnobrunatny, a środkowa ich część czerwonopomarańczowa lub brudnobiała.
Objawy chorób liści
Na liściach buraka chwościk objawia
się małymi (2–3 mm), szarymi,
okrągłymi plamkami otoczonymi
czerwoną lub brunatnoczerwoną
obwódką. Plamki pojawiają się
najpierw na najstarszych liściach,
a następnie opanowują okółki coraz
młodsze. Zaatakowane liście
zasychają a roślina odtwarza utraconą
rozetę liściową, wycofując
z korzenia materiały zapasowe.
Głowa korzenia, który ratując się
wytwarza nowe liście, przypomina
wyglądem ananasa. Niestety,
bardzo podobnie objawia się brunatna
plamistość liści. Głowa korzenia
także przypomina ananasa,
ale plamy na liściach są większe
(5–10 mm), jasnobrązowe, okrągłe
z brązową obwódką. Rozwojowi
chwościka sprzyja ciepła i wilgotna
pogoda, rozwojowi brunatnej
plamistości sprzyja chłodna
i wilgotna pogoda.
Ale to nie jedyne choroby liści zagrażające burakom. Mogą być atakowane przez mączniaka prawdziwego (Erysiphe beticola) i rdzę buraka (Uromyces betae), do których zwalczania rejestrację mają niektóre fungicydy, ale także przez plamik buraka (Phoma betae), werticiliozę, alternariozę (Alternaria tenuis) itd., których zwalczać nie ma czym.
Oczywiście chorobą występującą najpowszechniej, coraz wcześniej i powodującą największe straty jest chwościk buraka. Przy silnych infekcjach i braku ochrony straty mogą sięgać do 50% plonu korzeni. Spadek zawartości cukru w soku może sięgać 2–3%. Czy i kiedy chwościk pojawi się w burakach zależy od warunków pogodowych. Patogen rozwija się na plantacji od połowy czerwca do września, w temperaturze minimum 17 st. C (temp. optymalna to 27 st. C), przy wysokiej wilgotności powietrza. Poniżej 15 st. C nowe infekcje chwościkiem nie następują. Niestety, chwościk w br. jest już w burakach. Organizacja doradcza LIZ (Rolnicze doradztwo w uprawie buraka cukrowego Pfeifer & Langen) informowała 26 czerwca br. o stwierdzeniu występowania chwościka na pojedynczych plantacjach w rejonach, w których wystąpiły intensywne opady deszczu.
Agrotechnika i tolerancyjne odmiany
Chwościka buraka cukrowego
i inne choroby liści można i należy
ograniczać bez użycia chemii. W integrowanej
ochronie roślin takie
działania są priorytetowe. Z metod
agrotechnicznych jest to staranne
niszczenie i przyorywanie resztek
liści i korzeni po zbiorze buraka.
Jak w każdej uprawie, ważny jest
prawidłowy płodozmian i unikanie
wysiewania buraków w sąsiedztwie
pól, na których burak uprawiany
był w poprzednim sezonie
oraz w miejscach, gdzie usypywano
w poprzednich latach pryzmy
korzeni. Należy też unikać buraka
cukrowego w sąsiedztwie plantacji
nasiennych buraka cukrowego,
pastewnego i ćwikłowego.
Najbardziej skutecznym sposobem ograniczania chwościka buraka jest uprawa odmian o podwyższonej odporności buraka (często dodatkowo z podwyższoną odpornością na rizomanię, o której piszemy obok), ale trzeba przy tym wiedzieć, że takie odmiany są, niestety, zwykle bardziej podatne na mączniaka. Pamiętajmy, że w przypadku każdej odporności z czasem jest ona przełamywana. Z całą pewnością bardziej odporne są najnowsze odmiany niż te żyjące na rynku już kilka lat.
Progi szkodliwości i ochrona
Zwalczanie chemiczne chwościka
buraka jest ostatecznością i powinno
wynikać z przekroczenia progów
szkodliwości. W celu dokładnego
określenia stopnia porażenia
plantacji buraków można wykorzystać
najłatwiejszą metodę zrywania
liści. W tym celu przechodząc przez
plantację po przekątnej pobieramy
losowo 100 liści. Nie zbieramy najstarszych
liści obumarłych ani najmłodszych
liści sercowych. Wybieramy
tylko duże liście ze środkowego
okółka. Mając zebrany materiał
określamy ilość porażonych liści.
Jeden liść z oznakami chwościka
buraka to 1% porażenia.
Kiedy najlepiej jest wykonać zabieg i od jakiego momentu szkodliwość chwościka przekracza próg ekonomiczny. Według informacji Instytutu Ochrony Roślin PIB w Poznaniu, próg szkodliwości chwościka buraka jest uzależniony od daty obserwacji i wynosi:
- do 5.VIII – 5% roślin z objawami nowej infekcji,
- od 5.VIII do 15.VIII – 25% roślin z objawami nowej infekcji,
- od 16.VIII do 5.IX – 45% roślin z objawami nowej infekcji;
Jeśli do 15.IX obserwuje się nadal więcej niż 45% roślin z objawami nowej infekcji, zalecany jest dodatkowy zabieg.
Progi ekonomicznej szkodliwości patogenów są umowne i inne podaje np. organizacja doradcza LIZ. Według informacji LIZ, próg szkodliwości chorób liści (chwościka i brunatnej plamistości liści) jest uzależniony od daty obserwacji i wynosi:
- od 31.VII – 5% porażonych roślin,
- od 1.VIII do 7.VIII – 10% porażonych roślin,
- od 8.VIII do 15.VIII – 15% porażonych roślin,
- od 16.VIII – 45% porażonych roślin.
Jak wspomniałem wcześniej, w diagnostyce warto wykorzystać buraki ćwikłowe rosnące w ogródku każdego gospodarstwa, a jeżeli ich nie ma, to trzeba zadbać o to w przyszłym roku. Burak ćwikłowy ujawnia atak chwościka wcześniej niż buraki cukrowe. Podpowiedzią o konieczności wykonania zabiegu jest monitoring prowadzony przez służby surowcowe cukrowni.
Jak uczulają naukowcy stwierdza się zjawisko odporności chwościka na fungicydy. To wynik braku rotacji preparatów, ale też ich stosowania, kiedy nie zachodziła taka potrzeba. Do pierwszego zabiegu na chwościka można użyć fungicydu o działaniu kontaktowym (również wtedy, gdy zabieg ma charakter prewencyjny). Fungicydy kontaktowe są po prostu tańsze i są ważne w przeciwdziałaniu tworzenia się odporności. Fungicydy kontaktowe mogą, niestety, ulegać zmywaniu i jeżeli zabieg jest konieczny, a na najbliższe dni prognozowane będą opady deszczu – wówczas do pierwszego zabiegu należy zastosować fungicyd o działaniu systemicznym. Do drugiego zabiegu – jeśli jest konieczny – należy użyć fungicydu systemicznego, pamiętając o konieczności rotacji substancji aktywnej.
Warto dodać, że na w ostatnim czasie pojawiły się na rynku nowe fungicydy do zwalczania chwościka buraka z rejestracją na brunatną plamistość liści, mączniaka prawdziwego i rdzę buraka. To wyraźna zmiana jakościowa. Nowe produkty są bardzo skuteczne i polecane zwłaszcza na te plantacje, gdzie były podejrzenia odporności chwościka buraka na substancje czynne stosowane do jego zwalczania we wcześniejszych sezonach
Marek Kalinowski
