Zwierzęta ras rodzimych utrzymywane głównie w gospodarstwach przyzagrodowych mają wiele cennych genów odziedziczonych po świniach prymitywnych, dzięki czemu stanowią rezerwę genetyczną, a w przyszłości mogą być wykorzystane w hodowli. Stanowią niewielką część pogłowia trzody chlewnej w Polsce. Wysoka specjalizacja, intensyfikacja produkcji zwierzęcej oraz dążenie do zwiększenia wydajności wpływa na preferowanie ras wysokomięsnych. Powoduje to odchodzenie od produkcji zwierząt o niższej produkcyjności.
Bywa jednak, że warunki skłaniają do produkcji ekstensywnej i utrzymania ras mniej wymagających. W wielu przypadkach może się to okazać uzasadnione ekonomicznie. Rasy rodzime są bowiem doskonale przystosowane do miejscowych warunków środowiskowych: klimatu, zasobów paszowych i warunków chowu. Niższy poziom użytkowości jest rekompensowany zazwyczaj przez inne cechy, takie jak: odporność na choroby i stres, wysoka płodność i plenność, dobre cechy mateczne, długowieczność oraz zdolności adaptacyjne do trudnych warunków środowiskowych i paszy o niskiej jakości. Ochroną zasobów genetycznych objęte są trzy rasy rodzime świń: puławska, złotnicka biała i złotnicka pstra.
Puławska z gołębskiej
Rasa puławska powstała w wyniku
krzyżowania wypierającego prymitywnych
ras rodzimych angielską
rasą berkshire oraz krzyżowania
uszlachetniającego rasami białymi.
Świnie berkshire pochodziły
z okolic wsi Gołąb, stąd nazwa świń
gołębskich, które stały się zaczątkiem
rasy puławskiej. W 1926 roku
w Stacji Zootechnicznej Państwowego
Instytutu Naukowego Gospodarstwa
Wiejskiego w Borowinie
wyhodowano świnie w cenionym
ówcześnie typie tłuszczowo-mięsnym,
które wykazywały cechy
wczesnego dojrzewania oraz intensywnego
otłuszczania się już
w młodym wieku. Cechą szczególną
był fakt, iż tłuszcz odkładany był
głównie w formie słoniny i tłuszczu
wewnętrznego, w mniejszym stopniu
jako tłuszcz międzymięśniowy.
Największe zainteresowanie hodowlą świń puławskich przypada na lata 1950–1960. Jeszcze w 1960 roku lochy tej rasy stanowiły 9,8% krajowego stada loch zarodowych. Później jednak nadszedł czas intensywnej redukcji rasy, co doprowadziło do likwidacji większości stad. Obecnie uznawany za typowy wzorzec świni rasy puławskiej cechuje umaszczenie łaciate czarno-białe z nieregularnym rozmieszczeniem czarnych plam na białym tle, których nasilenie nie powinno przekraczać 70% powierzchni skóry. Dopuszcza się także umaszczenie czarno-biało-rude. Uszy nieduże, szeroko ustawione, stojące, z wiekiem pochylające się ku przodowi. Skóra na całym ciele pigmentowana, z wyjątkiem dolnych części nóg i końca ryja, które mogą być białe.
Świnie rasy puławskiej wykazują dobrą płodność, plenność oraz wykazują pożądane cechy macierzyńskie. Należą do zwierząt wcześnie dojrzewających, o dużej żywotności, zdrowotności i długowieczności.
Złotnickie białe i pstre
Rasa złotnicka powstała w latach
1946–1949. Prace nad jej doskonaleniem
były prowadzone w Rolniczym
Zakładzie Doświadczalnym
Złotniki należącym do Akademii
Rolniczej w Poznaniu. Materiałem
wyjściowym były mieszańce
prymitywnych świń długouchych
i krótkouchych z niewielką domieszką
rasy wielkiej białej angielskiej.
Wśród zwierząt stanowiących
populację wyjściową przeważały
osobniki o umaszczeniu łaciatym
czarno-białym i białym, zdarzały
się jednak świnie czarne, szare,
rude oraz z pręgami. W trakcie prowadzenia
pracy hodowlanej wyodrębniono
dwie odmiany świń złotnickich:
białą o użytkowości mięsnej
i pstrą o użytkowości mięsno
-słoninowej.
Obie cechuje dobre przystosowanie do gorszych warunków chowu, odporność, wysoka jakość mięsa o dużym udziale tłuszczu śródmięśniowego, co wpływa na ich przydatność do krzyżowania towarowego. Tuczniki – zarówno czystorasowe, jak i krzyżówkowe – dają mięso o wyjątkowych walorach smakowych, szczególnie przydatne przy produkcji wędlin wędzonych.
W czystości rasy świnie złotnickie w ciągu wielu lat prowadzenia hodowli zwiększyły przyrosty dzienne, znacznemu zmniejszeniu uległo otłuszczenie. Nie utraciły przy tym cennych genów świń pierwotnych. Rasa złotnicka biała to świnie w typie mięsnym, późno dojrzewające, o średnio szybkim tempie wzrostu, natomiast złotnicka pstra to typ mięsno-słoninowy w kierunku mięsnym, także późno dojrzewający, o średnim tempie wzrostu. Lochy ras złotnickich wykazują dobre wyniki użytkowości rozpłodowej i odznaczają się dużą troskliwością macierzyńską. Płodność rzeczywista wynosi około 10,5–11 prosiąt.
Świnie złotnickie pstre mają umaszczenie łaciate, czarnobiałe, gdzie ponad 50% jest maści białej, przy czym najbardziej pożądany jest układ łat sprawiający wrażenie „drugiej skóry” narzuconej na grzbiet zwierzęcia.
Główne trudności przy odtwarzaniu tych ras obecnie wynikają z niewielkiej liczebności populacji wyjściowej, co wpływa na ograniczenie możliwości reprodukcji.
Dominika Stancelewska
