Wprowadzenie zasad integrowanej ochrony mobilizuje firmy hodowlane do zintensyfikowania prac zmierzających do hodowania odmian odpornych na różne czynniki, w tym chorobotwórcze. Uprawa odmian odpornych lub tolerancyjnych na patogeny jest jednym z podstawowych założeń integrowanej ochrony roślin, również rzepaku.
Szczyt zarodnikowania we wrześniu
Na rynku przybywa odmian rzepaku
z genami odporności na fomę.
To dobrze, bo choroba przyspiesza,
a najważniejsze jest jej zatrzymanie
na liściu. To przyspieszenie
obserwują naukowcy. Z danych
wynika bowiem, że np. w roku
1998 i 1999 kulminacyjna liczba zarodników
suchej zgnilizny kapustnych
występowała w Polsce w listopadzie.
W latach 2000–2008 miało
to miejsce w październiku, a w latach
2009–2014 we wrześniu (wyjątkiem
był rok 2013, kiedy kulminacja
zarodnikowania fomy miała
miejsce w październiku).
Co to oznacza? Oznacza znacznie większe porażenie na wiosnę i znacznie większe straty. Sprawcy suchej zgnilizny kapustnych atakując rzepak wcześnie mają ułatwione zadanie. Młode rośliny rzepaku są delikatne a liście są mniejsze. Grzyb po infekcji ma do pokonania znacznie krótszą drogę z liści przez ogonki liściowe do łodyg. A ponieważ w ochronie rzepaku najważniejsze jest zatrzymanie suchej zgnilizny kapustnych na liściu, kluczowy i podstawowy jest jesienny zabieg fungicydowy albo wybór mieszańców odpornych. Najlepiej te możliwości połączyć z prawidłową agrotechniką
Oporność odmianowa
Każdy może znaleźć w internecie
informacje o hodowli odpornościowej
rzepaku i genach warunkujących
odporność na suchą zgniliznę
kapustnych. Znane są dwa typy tej
odporności. Pierwszy typ odporności
to tzw. rasowo-specyficzna,
całkowita, monogeniczna (kontrolowana
przez geny główne), zwana
także pionową. Ta odporność jest
efektywna przez całe życie rośliny,
jest warunkowana przez pojedyncze
geny.
Drugi typ odporności to poligeniczna, częściowa, zwana poziomą. Ta odporność warunkowana jest przez wiele genów rasowo niespecyficznych, efektywnych głównie w stadium dojrzałej rośliny. W celu ochrony rzepaku przed epidemią suchej zgnilizny kapustnych, hodowcy korzystają przeważnie z odporności poziomej, która w większości przypadków stanowi o dość trwałym typie odporności. Odporność pionowa wymaga ciągłego odnawiania poprzez wprowadzanie nowych genów do rzepaku (krzyżowanie z nowymi odpornymi genotypami) ze względu na zmiany populacji sprawcy choroby.
Sposób rozmnażania (płciowy i bezpłciowy), skłonność do mutacji i duży przepływ genów sprawiają, że grzyb L. maculans łatwo pokonuje odporność rzepaku przeciwko suchej zgniliźnie kapustnych. Sposobem na utrzymanie stabilnej odporności jest połączenie zmianowania z krótkim czasem uprawy różnych genotypów (różnych odmian). Dobra w praktyce okazuje się kombinacja odporności poziomej i pionowej, która najskuteczniej ogranicza porażenie rzepaku ozimego przez suchą zgniliznę kapustnych.
Odporność pozioma odmiany zwiększa trwałość działania genu odpowiedzialnego za odporność pionową. Dlatego w aktualnie prowadzonej hodowli rzepaku ozimego skuteczną metodą ochrony roślin jest łączenie odporności pionowej z poziomą, z wykorzystaniem głównych genów odporności Rlm7. Odmiany odporne z podwójną odpornością, dają gwarancję dużej zdrowotności roślin w okresie jesiennym i w znaczny sposób wpływają na zimotrwałość roślin, co w rezultacie przekłada się na uzyskany plon i dochód gospodarstwa.
Warto dodać, że w Polsce rejestrowane są tylko odmiany rzepaku wykazujące wysoką odporność na suchą zgniliznę kapustnych. We Francji, gdzie odporne odmiany wprowadzano do praktyki rolniczej znacznie wcześniej niż w Polsce, do rejestracji nowych odmian podchodzi się bardzo restrykcyjnie. Rejestrowane są tam tylko odporne odmiany, dzięki czemu zaniechano tam stosowania fungicydów przeciwko suchej zgniliźnie kapustnych. Niestety z Francji pochodzą też doniesienia o przełamywaniu odporności odmian z genem Rlm7.
Bardziej szkodliwy grzyb L. maculans
Rolnik nie musi oczywiście znać
wszystkich szczegółów hodowli odpornościowej,
nazw genów itd., ale
powinien mieć świadomość rosnącego
zagrożenia chorobą. Już w wielu
miejscach świata i w Europie bez
wyboru odmian odpornych na suchą
zgniliznę kapustnych nie da się
prowadzić opłacalnej produkcji.
Trzeba też wyjaśnić, że winowajcą
jest ten groźniejszy i bardziej agresywny
sprawca – grzyb Leptosphaeria
maculans. W Polsce sucha zgnilizna
kapustnych jest większym problemem
od zachodniej strony Wisły,
gdzie dominuje właśnie gatunek L.
maculans. Na wschodzie i północnym
wschodzie Polski są krótsze jesienie
i później ruszające wiosny, co
obniża presję tego patogenu, a poza
tym występuje tu łagodniejszy atakujący
powierzchniowo grzyb
zgnilizny Phoma lingam z gatunku
L. biglobosa.
Odmianami odpornymi warto się interesować, zwłaszcza na zachód od Wiły. W materiałach promocyjnych odmian rzepaku z odpornością na suchą zgniliznę kapustnych znajdziemy różne oznaczenia i rodzaje tej odporności. Najwięcej mieszańców jest z odpornością Rlm7 i kilka z nową odpornością APR37. Najnowszym unikatowym genem odporności jest RlmS.
To bardzo dobrze, bo odmiany z genem Rlm7 są niestety narażone na przełamanie odporności (stwierdza się to np. we Francji) . Odporność APR37 i RlmS rozwiązuje ten problem. Oczywiście geny odporności w odmianach sprzedawanych na krajowym rynku nie są ostateczną bronią hodowców. Prace ciągle trwają a na świecie poznano i opisano do tej pory wiele z nich, m.in. geny odporności na L. maculans od Rlm1 do Rlm10 oraz geny od LepR1 do LepR4. Kupując odmiany z odpornością warto dopytywać hodowców o szczegóły i wyniki badań porównawczych z mieszańcami bez odporności w warunkach silnej presji choroby. A jak reagują odmiany odporne na atak fomy? Odcinają zaatakowane tkanki liści nekrotycznym pierścieniem. Grzyb ma odciętą drogę do wiązek przewodzących i nie dostanie się przez ogonki liściowe do łodygi.
Obecnie ok. 25% odmian rzepaku zarejestrowanych w Polsce posiada specyficzny gen odporności na suchą zgniliznę kapustnych. W zdecydowanej większości jest to gen Rlm7(w kolejności alfabetycznej zawierają go m.in. odmiany: Absolut, Acapulco, Advocat, Alvaro KWS, Amazon, Ambasador, Anderson, Archimedes, Arkansas, Artemis, Attraction, Augusta, Aurelia, Claudio KWS, DK Exalte, DK Expiro, DK Exporter, DK Exotter, DK Expansion, DK Expression, DK Exstorm, DK Exssence, DK Extract, Dominator, Duke, Dynamic, ES Barroco, ES Cesario, ES Imperio, INV1188, Kicker, Luciano KWS, Riccardo KWS, Roberto KWS, Sergio KWS, Stefano KWS, SY Florida, SY Iowa.
Marek Kalinowski
