Spółdzielnie w Polsce (i nie tylko) działają na podstawie aktów wykonawczych, poprzez swoje organy, do których, zgodnie z ustawą Prawo Spółdzielcze zalicza się: walne zgromadzenie, radę nadzorczą, zarząd oraz zebrania przedstawicieli. Walne zgromadzenie jest to ogół wszystkich członków spółdzielni, w przypadku ich dużej liczby i niemożności zwołania walnego zgromadzenia, zastępuje się je zebraniem przedstawicieli (wybieranych oczywiście spośród członków spółdzielni). Wybory do organów spółdzielni (rady nadzorczej, zarządu czy zebrania przedstawicieli) odbywają się na podstawie tajnego głosowania spośród nieograniczonej liczy kandydatów. W podobny sposób, tj. w przebiegu tajnego głosowania, następuje odwołanie wybranych przedstawicieli.
Najważniejszym aktem prawnym, wiążącym spółdzielnię i jej członków, jest statut spółdzielni. Jest to zbiór norm określających zasady funkcjonowania spółdzielni, uchwalany przez pierwotnych jej członków, a następnie modyfikowany przez walne zgromadzenie. Statut uwzględniać może również powoływanie innych organów lub stanowisk (poza już wymienionymi), a sposób ich działania i uprawnienia powinny być zawarte w treści statutu, i regulaminów.
Szczególnie istotnym organem spółdzielni jest Rada Nadzorcza. Celem jej funkcjonowania (wg art. 44 ustawy Prawo Spółdzielcze) jest sprawowanie kontroli i nadzoru nad działalnością spółdzielni. Rada nadzorcza spółdzielni składa się z co najmniej trzech jej członków wybranych przez walne zgromadzenie, zebranie przedstawicieli lub zebrania rejonowe w trybie określonym przez statut. Kadencja członka rady trwa przez okres wskazany w statucie, a jego odwołanie przed zakończeniem kadencji, może nastąpić jedynie w wyniku decyzji organu, który go wybrał, liczbą co najmniej 2/3 głosów.
Ustawa Prawo Spółdzielcze zawiera katalog działań, które wchodzą w kompetencje Rady Nadzorczej. Pamiętać przy tym należy, iż niektóre z przypisanych jej w ustawie uprawnień nie znajdują zastosowania w przypadku spółdzielni prowadzących działalność na rynku rolno-spożywczym. Istnieje bowiem bogaty wachlarz spółdzielni, dla przykładu: energetyczne, transportowe czy chociażby spółdzielnie architektów – katalog ten jest właściwie nieograniczony, ustawa musi uwzględnić wszystkie możliwości. Ale wracając do tematu...
Do najważniejszych zadań Rady Nadzorczej spółdzielni należy, m.in.
- Uchwalanie planów gospodarczych i programów działalności społecznej, i kulturalnej;
Rada Nadzorcza odpowiada za budowanie strategii przedsiębiorstwa na podstawie informacji dostarczonych przez zarząd lub inne osoby odpowiedzialne. To Rady Nadzorcze spółdzielni mogą dawać tzw. zielone światło do podejmowania znaczących dla działalności spółdzielni decyzji, w tym zgody na ważne inwestycje.
- Nadzór i kontrola działalności spółdzielni poprzez:
- badanie okresowych sprawozdań oraz sprawozdań finansowych;
W Polsce czynności te wypełniane są przez zewnętrzne firmy audytorskie podczas badania sprawozdania finansowego. Jest to bardzo ważne przedsięwzięcie, gdyż od jego jakości zależy w znacznym stopniu informacja o stanie finansowym spółdzielni, jaką otrzymają przedstawiciele członków. Warto wspomnieć, że w wielu państwach Rady Nadzorcze spółdzielni otrzymują obowiązkowo szereg dodatkowych raportów, np. sprawozdania kwartalne, które niejednokrotnie również podlegają badaniu przez biegłych rewidentów;
- dokonywanie okresowych ocen wykonywania przez spółdzielnię jej zadań gospodarczych, ze szczególnym uwzględnieniem przez spółdzielnię praw jej członków.
Rady Nadzorcze powinny podczas swoich posiedzeń otrzymywać bieżące informacje na temat wykorzystania zasobów spółdzielni oraz zaawansowania prowadzonych inwestycji;
- przeprowadzanie kontroli nad sposobem załatwiania przez zarząd wniosków organów spółdzielni i jej członków;
Rada Nadzorcza jest zobligowana do kontrolowania, w jaki sposób zarząd realizuje zadania postawione mu przez organy oraz sposób rozpatrywania wniosków wpływających od pojedynczych członków
- Podejmowanie uchwał w sprawie nabycia i obciążenia nieruchomości oraz nabycia zakładu lub innej jednostki organizacyjnej;
Nabycie nieruchomości, zakładu lub części innego przedsiębiorstwa, a także podejmowanie w tym kierunku jakichkolwiek działań prawnych wymaga pozwolenia Rady Nadzorczej. Działanie w przeciwną stronę, tj. zbycie jakiegokolwiek majątku spółdzielni, wymaga już zezwolenia walnego zgromadzenia.
- Podejmowanie uchwał w sprawie przystąpienia do organizacji społecznych oraz występowania z nich;
- Zatwierdzanie struktury organizacyjnej;
Zarząd powinien informować Radę Nadzorczą o tworzeniu nowych działów lub zespołów pracowników w spółdzielni, a jego decyzje powinny być zatwierdzane przez Radę Nadzorczą w formie uchwały;
- Rozpatrywanie skarg na działalność zarządu;
- Składanie walnemu zgromadzeniu sprawozdań zawierających w szczególności wyniki kontroli i ocenę sprawozdań finansowych.
Działalność Rady Nadzorczej ma przecież służyć ogółowi członków spółdzielni, to do jej obowiązków należy przedstawienie członkom realnego wyniku finansowego oraz wytłumaczenie sensu działań podejmowanych przez zarząd.
Przypomnijmy, że członkowie rady nadzorczej posiadają prawo do otrzymywania odpisu statutu i regulaminów, zaznajamiania się z uchwałami organów spółdzielni, protokołami obrad organów spółdzielni, protokołami lustracji, rocznymi sprawozdaniami finansowymi oraz umowami zawieranymi przez spółdzielnię z osobami trzecimi (art. 18 par. 2 ustawy PS).
Statut spółdzielni może przewidywać również wykonywanie przez Radę Nadzorczą innych czynności, które nie są przypisane jej ustawowo. W przypadku licznych Rad Nadzorczych statut może przewidywać powołanie Prezydium Rady Nadzorczej, do którego zadań należy organizowanie prac tego organu. Czynności, które Rada Nadzorcza może podejmować w celu wykonywania swoich zarówno statutowych, jak i ustawowych obowiązków wobec członków zwięźle opisano w art. 46 par. 4 ustawy Prawo Spółdzielcze: w celu wykonywania swoich zadań rada może żądać od zarządu, członków i pracowników wszelkich sprawozdań i wyjaśnień, przeglądać księgi i dokumenty oraz sprawdzać bezpośrednio stan majątku spółdzielni. W związku z tym, radni spółdzielni posiadają prawie nieograniczony dostęp do jej dokumentacji. Ograniczenie tego dostępu stanowi utrudnianie wykonywania statutowych obowiązków nałożonych na radnego.
Czynności podejmowane przez radę powinny mieć jednak charakter usystematyzowany, dlatego też wiele spółdzielni posiada regulamin prac Rady Nadzorczej. Określa on m.in. tryb uzyskiwania informacji przez radnego czy też okres, w jakim ma być mu żądana informacja przedstawiona. Istnieją oczywiście, wynikające z innych przepisów, pewne wyjątki ograniczające wgląd do dokumentów spółdzielni lub pewnych ich części. Przykładem mogą być tutaj szczegóły technologiczne dotyczące inwestycji, a które stanowią tajemnicę innego przedsiębiorstwa. Niemniej jednak koszty i spodziewane przychody z wykonania takiej inwestycji powinny być radnym znane. Powodem ograniczenia w udostępnieniu członkowi rady nadzorczej informacji podczas jej posiedzenia, może być również podejrzenie, że zostaną one wykorzystane w złej wierze, np. w celu przekazania konkurencji – decyzję o podjęciu takich działań, podejmuje zazwyczaj przewodniczący Rady Nadzorczej.
Nie ulega wątpliwości, że Rada Nadzorcza spółdzielni jest organem wyjątkowym i bardzo ważnym dla jej funkcjonowania. Należy również dodać, iż jej działalność nie jest ponad prawem. Artykuł 58 ustawy Prawo Spółdzielcze precyzuje bowiem, iż tak jak zarząd spółdzielni oraz likwidator, jej członkowie podlegają sankcjom za błędne decyzje, umyślne szkody wyrządzone podczas wykonywania swoich zadań, a także zaniechania sprzeczne z prawem lub postanowieniami statutu spółdzielni.
Artur Puławski
