Rzepakowi jesienią zagraża spora armia szkodników. W pierwszej kolejności wschodzące rośliny zagrożone są pchełkami ziemnymi i pchełką rzepakową. Ich ograniczanie nie jest trudne, pod warunkiem równych wschodów rzepaku, prowadzenia szczegółowych obserwacji i monitoringu jesiennych szkodników. Trudno w tej chwili stwierdzić, na ile problematyczna będzie zbliżająca się jesień i w jakim nasileniu szkodniki wystąpią. Dziś przypominamy ważne informacje o pchełkach.
Pchełki ziemne
Najgroźniejszymi gatunkami szkodników występujących w rzepaku jesienią są pchełki ziemne, pchełka rzepakowa, gnatarz rzepakowiec, mszyca kapuściana, śmietka kapuściana i tantniś krzyżowiaczek. Jesiennych szkodników rzepaku jest co niemiara, ale to pchełki jako pierwsze atakują rzepak w fazie liścieni. Powodowane przez pchełki małe uszkodzenia i nawet mała ich presja powodują przyhamowanie wzrostu roślin, wnikanie przez uszkodzenia sprawców chorób grzybowych, zmniejszenie zimotrwałości roślin i opóźniony start uszkodzonych plantacji wiosną.
Pierwsze do ataku na rzepak ruszają pchełki ziemne wygryzające otworki w liścieniach. Wśród pchełek ziemnych wg opisu w publikacjach Instytutu Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu, wyróżnić możemy pchełkę czarną (jednolicie czarna), czarnonogą (błyszczące zabarwienie od seledynowoniebieskiego do metalicznie zielonego), falistosmugą (przedplecze czarne i żółte paski na pokrywach) i smużkowaną (przedplecze czarne, a na czarnych pokrywach posiada po 1 żółtym pasku). Dorosłe pchełki osiągają wielkość 2–3 mm. Larwy długości do 7 mm są brudnobiałe lub żółtawe z czarną głową. Na segmentach są ciemne plamki, z których wystają włoski. Larwy mają 3 pary krótkich odnóży.
Szkodliwe są osobniki dorosłe, które wygryzają w liścieniach i liściach małe, okrągłe otwory. Jedynie larwy pchełki smużkowanej minują blaszkę liściową. Larwy pozostałych gatunków żerują na korzeniach. Chrząszcze zimują w wierzchniej warstwie gleby i ściółce. Wiosną opuszczają zimowiska i przenoszą się na wschodzące rośliny rzepaku jarego, gorczycy i innych roślin kapustowatych. Do końca wiosny składają jaja do gleby (oprócz pchełki smużkowatej, która składa jaja na dolnej stronie liści). W sierpniu i wrześniu chrząszcze przelatują na samosiewy rzepaku, a następnie na nowe wschody rzepaku ozimego. Potem chrząszcze przenoszą się na zimowiska.
Pchełka rzepakowa
Następnym szkodnikiem jest pchełka rzepakowa, zdecydowanie większa (ok. 4 mm) od pchełek ziemnych (2–3 mm). Jest metalicznie lśniąca z zielonkawym lub niebieskawym połyskiem. Głowa czułki i nogi są częściowo brunatnoczerwone. Pchełka rzepakowa ma rozbudowane trzecie pary odnóży, przez co doskonale skacze. Larwa od 6 do 7 mm długości jest brudnobiała z ciemnobrązową głową, 3 parami odnóży tułowiowych, na odwłoku ma dwa ostre wyrostki. Larwa pokryta jest ciemnymi plamkami i szczotkowatym owłosieniem.
Po przepoczwarczeniu się w glebie i po letniej diapauzie pchełki rzepakowe pojawiają się w młodym rzepaku jesienią. Warto dodać, że roślinami żywicielskimi oprócz rzepaku są przede wszystkim kapustowate uprawne: kapusta, brokuł, brukiew, rzepa ścierniskowa, jak też chwasty: gorczyca polna, rzodkiew świrzepa i tobołki polne. Samice składają jaja w glebie (na głębokości 1–2 cm), w sąsiedztwie roślin (przy łagodnej zimie trwa to nawet do wiosny).
Typowymi objawami żerowania chrząszczy pchełki rzepakowej jesienią są widoczne na liścieniach i liściach wygryzione otwory i szkieletowanie liści. Bardzo duża liczebność populacji powoduje, że liście mogą zostać sitowato podziurawione. Znaczne zmniejszenie powierzchni asymilacyjnej może być przyczyną zamierania młodych roślin. Zdecydowanie groźniejsze są uszkodzenia wyrządzane przez żer minujący młodych larw pchełki rzepakowej. Drążą one korytarze w ogonkach liściowych, nerwach liści i pędach. Groźne jest, że larwy pchełki mogą żerować długo, nawet pod okrywą śniegu. Dlatego najważniejsze jest zwalczanie chrząszczy pchełki rzepakowej, aby nie dopuścić do złożenia jaj i wylęgu larw. Zanim sięgniemy po insektycyd powinniśmy ograniczać pchełkę rzepakową metodami agrotechnicznymi. Sprawdza się tutaj staranna uprawa, wczesny siew i izolacja przestrzenna od kapustowatych.
Zwalczanie po przekroczeniu progu
Pamiętajmy, że zagrożenie rzepaku ozimego pchełkami ziemnymi rośnie, gdy jego siew ma miejsce po suchym i upalnym lecie. Z działań agrotechnicznych osłabiających presję pchełek ziemnych można wskazać poprawną uprawę gleby, izolację przestrzenną od kapustowatych, wczesny siew. W warunkach sprzyjających pojawianiu się pchełek zaleca się zwiększenie normy wysiewu rzepaku.
Niestety, presja pchełek jest generalnie duża i bez wspomagania agrotechnicznych metod zabiegami insektowymi nie da się ich ograniczyć. Przed ochroną kluczowy jest wspomniany systematyczny monitoring szkodników, a zatem, zaraz po siewie rzepaku trzeba w nim postawić żółte naczynia. Dobre rezultaty do określania zagrożenia i liczebności szkodników, zwłaszcza płochliwych pchełek, daje metoda tzw. czerpakowania.
Jeżeli na podstawie obserwacji stwierdzi się przekroczenie przez owady progu ekonomicznej szkodliwości – należy podjąć decyzję o wykonaniu zabiegu. Jesienne szkodniki, w tym pchełki, można zwalczać insektycydami przy okazji wykonywania np. zabiegów zwalczających samosiewy zbóż, co obniży koszty.
Listę zarejestrowanych insektycydów do zwalczania pchełek można odszukać na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi przez „Wyszukiwarkę środków ochrony roślin”). A takich środków na bazie: acetamiprydu, cypermetryny, deltametryny, alfa-cypermetryny i lambda-cyhalotryny jest kilkanaście. Dodam, że ta wyszukiwarka nie zawsze podaje pełną, czyli aktualną listę zarejestrowanych środków. Niestety, aktualizacja danych odbywa się tam często opieszale. Np. wyszukiwarka nie odnajduje wspomnianej na początku zaprawy Buteo Star, mimo że została zarejestrowana w marcu br.
Progiem szkodliwości pchełek ziemnych jest 1 chrząszcz na 1 metr bieżący rzędu. Obserwacje pchełek ziemnych prowadzimy zaraz po wschodach rzepaku (BBCH 10–15). Progiem szkodliwości pchełki rzepakowej są 3 chrząszcze na 1 metr bieżący rzędu. Obserwacje pchełki rzepakowej prowadzimy we wrześniu i w październiku (BBCH 12–19).
Marek Kalinowski
