Ze względu na to, że nowy PROW najprawdopodobniej wystartuje co najmniej z dwuletnim opóźnieniem, zaproponowano zmiany do obecnego programu, aby zachować ciągłość wsparcia rozwoju obszarów wiejskich w okresie przejściowym.

Przetasowania w budżetach

W celu kontynuacji "Płatności dla obszarów z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami" w 2021 roku, postanowiono przesunąć na to działanie aż 331 mln euro. Środki mają być zabrane z działań (bez uszczerbku dla ich realizacji) leśnych, niektórych rolnośrodowiskowo-klimatycznych oraz rolnictwa ekologicznego.
Proponowane zmniejszenie budżetu na zalesienia jest wynikiem mniejszego niż pierwotnie przewidywano zainteresowania nimi. Na założenie lasu z unijnego dofinansowania decyduje się coraz mniej rolników. W 2015 roku złożono 851 wniosków o pomoc na zalesianie 1081 ha, w 2019 roku – 567 na 629 ha, a w bieżącym roku jedynie 285 na 479 ha. Spadek jest konsekwencją nie tylko wzrostu popytu na grunty rolne i ich ceny, lecz także zmian w ustawodawstwie Unii Europejskiej, które powodują systematyczne skracanie okresu wypłaty premii zalesieniowej (w PROW 2004–2006 było to 20 lat, obecnie 12). Jednak kierując się tym, iż zgodnie z Europejskim Zielonym Ładem należy poprawić jakość obszarów leśnych w UE i zwiększyć́ ich powierzchnię, zaproponowano, aby w naborach w okresie przejściowym zwiększyć o 100% powierzchnię podlegającą dopłatom do zalesienia. W związku z tym zarówno w ramach działania "Zalesianie i tworzenie terenów zalesionych" oraz poddziałania "Inwestycje zwiększające odporność ekosystemów leśnych i ich wartość dla środowiska" powierzchnia, do której można ubiegać się o pomoc, wzrosła z 20 do 40 ha.
Z kolei więcej, niż się spodziewano, złożono wniosków na dofinansowanie założenia firmy na wsi. Limit środków zaplanowanych na to działanie przekroczono, co stało się głównie za sprawą zwiększenia kwoty pomocy oraz zmiany kryteriów naboru. Aby móc jeszcze uruchomić nabór na to działanie, dofinansowano je kwotą 40 mln euro.
Kolejne 23 mln euro przesunięto na "Inwestycje w gospodarstwach położonych na obszarach Natura 2000", co pozwoli na uruchomienie naboru jeszcze w IV kwartale bieżącego roku.
Do działań, które zostaną wsparte finansowo (70 mln euro) zalicza się również "Rozwój przedsiębiorczości – rozwój usług rolniczych". To działanie zgodnie z harmonogramem naborów miało być uruchomione jeszcze w listopadzie bieżącego roku. W drugiej połowie sierpnia Komisja Europejska zatwierdziła modyfikację tego wsparcia umożliwiającą występowanie o wsparcie rolnikom, którzy skorzystali w ramach PROW 2007–2013 z "Modernizacji gospodarstw rolnych".
Kwotą w wysokości 84 mln euro zasilone zostanie także działanie "Dobrostan zwierząt". Z zakończonego naboru w bieżącym roku wynika, że o to wsparcie ubiega się ponad 46 tys. rolników, na kwotę około 74 mln euro, a przeznaczono na nie jedynie 50 mln euro. Biorąc pod uwagę projektowane zmiany w tym działaniu, szacuje się, że w przyszłym roku kwota wsparcia wyniesie około 60 mln euro. Przesunięcie 84 mln powinno więc zapewnić wsparcie wszystkim rolnikom, którzy przystąpili do tego działania w tym roku, oraz zapewnić środki na przeprowadzenie kolejnego naboru w przyszłym.

Przegrane modernizacja i restrukturyzacja

Co może być sporym zaskoczeniem, Komitet Monitorujący PROW zaproponował zmniejszenie o 200 mln euro budżetu na "Modernizację gospodarstw rolnych". Ten ruch tłumaczy się mniejszym, niż zakładano, zainteresowaniem w ramach ostatniego naboru wniosków. Chodzi o nabór na maszyny przeprowadzony w tym roku, w którym złożono o ponad 20% mniej wniosków niż we wcześniejszym naborze, stąd powstały oszczędności. Zmniejszenie budżetu (o 90 mln euro) dotyczyć będzie również "Restrukturyzacji małych gospodarstw". Powyższa kwota wynika z oszczędności pozostałych po ostatnim naborze wniosków z 2020 roku oraz szacowanych oszczędności na etapie rozpatrywania wniosków.

Dwa, trzy lata lub pięć lat

Ze względu na wprowadzenie dwuletniego okresu przejściowego w PROW zaproponowano, aby działania rolno-środowiskowo-klimatyczne podejmowane od 2021 roku wiązały rolników tylko na 2 lata. Chodzi o zobowiązania w ramach pakietów: ochrona gleb i wód, zachowanie sadów tradycyjnych oraz zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin i zwierząt w rolnictwie. Z kolei w przypadku pakietów rolnictwo zrównoważone, cenne siedliska i zagrożone gatunki ptaków na obszarach Natura 2000 oraz poza nimi nowe zobowiązania podejmowane w okresie przejściowym w ramach tych pakietów będą podejmowane, tak jak obecnie, na okres 5 lat. Przyjęto bowiem, iż w przypadku tych pakietów skrócenie 5-letniego okresu trwania zobowiązań jest nieuzasadnione i zagrażałoby realizacji celów środowiskowych i klimatycznych. Dostosowując się do zaproponowanych przez UE przepisów przejściowych, zdecydowano, iż wsparcie w ramach działania "Rolnictwo ekologiczne" będzie udzielane na 3 lata. Poza tym, biorąc pod uwagę, że pierwotnie wyliczone stawki płatności ekologicznych opierały się na danych z lat 2010–2012, zaktualizowano stawki wsparcia, uwzględniając zmiany cen skupu produktów rolnych oraz wzrost kosztów środków produkcji. Nowe stawki kształtują się następująco:

pakiet 1. Uprawy rolnicze w okresie konwersji – 1475 zł/ha, (więcej o 338 zł),
pakiet 2. Uprawy warzywne w okresie konwersji – 2249 zł/ha (więcej o 692 zł),
pakiet 3. Uprawy zielarskie w okresie konwersji – 1673 zł/ha (więcej o 348 zł),
pakiet 4. Uprawy sadownicze w okresie konwersji – podstawowe 2591 zł/ha (więcej o 709 zł), jagodowe 2239 zł/ha (nowa płatność) oraz ekstensywne 1025 zł/ha (więcej o 235 zł),
pakiet 5. Uprawy paszowe na gruntach ornych w okresie konwersji – 1100 zł/ha (więcej o 174 zł),
pakiet 6. Trwałe użytki zielone w okresie konwersji – 631 zł/ha (więcej o 96 zł).

Pomimo wielu wcześniejszych zmian i zwiększenia dofinansowania rolnicy niechętnie podejmują się realizacji zobowiązań ekologicznych. Kolejne zwiększenie stawek ma przyczynić się do wzrostu zainteresowania tym działaniem.

Dobre i złe zmiany w dobrostanie

Komitet Monitorujący zaproponował również poważne zmiany we wprowadzonym w tym roku działaniu "Dobrostan zwierząt". Dotyczą dobrostanu świń (konkretnie loch), krów mlecznych oraz objęcia wsparciem owiec.
Proponuje się złagodzenie warunku nieutrzymywania loch w systemie jarzmowym poprzez dopuszczenie czasowej możliwości utrzymywania loch w jarzmie w okresie okołoporodowym, jednak nie dłużej niż 8 dni.
Jeśli chodzi o dobrostan krów, modyfikacja polega na wprowadzeniu limitu dla liczby posiadanych krów mlecznych w gospodarstwach, które chcą skorzystać ze wsparcia do wypasu lub zwiększonej powierzchni w budynkach. W obu wariantach płatność będzie przyznawana do nie więcej niż 100 krów mlecznych. Co więcej – gospodarstwa utrzymujące więcej krów będą z tej dopłaty wykluczone. Projektowane przepisy dopuszczają jedynie, aby liczba krów mlecznych w obu wariantach po dniu złożenia wniosku o płatność do 15 marca kolejnego roku mogła wzrosnąć do 120. Jednakże krowy powyżej 100. sztuki nie mogą być zarejestrowane w gospodarstwie w tym okresie dłużej niż 150 dni. Proponowana zmiana wyklucza więc z przystąpienia do programu "Dobrostan zwierząt" hodowców krów mlecznych, którzy utrzymują więcej niż 100 krów mlecznych, co nie jest dobrą zmianą.
W przypadku wariantu obejmującego dobrostan krów mamek zmiana ma dotyczyć jedynie ograniczenia płatności do maksymalnie 100 sztuk. Jeśli więc rolnik będzie utrzymywał np. 120 krów mamek, będzie mógł wystąpić o wsparcie, ale tylko do 100 sztuk.
Dokonując zmian, Komitet Monitorujący PROW oparł się na danych z tego roku, które wskazują, iż gospodarstwa utrzymujące do 100 krów mlecznych stanowiły 98% gospodarstw wnioskujących o przyznanie płatności dobrostanowej zarówno w ramach wypasu, jak i zwiększonej powierzchni w budynkach. Na tej podstawie wysnuto wniosek, że właśnie dla tych gospodarstw wsparcie to jest ważniejsze.
Od przyszłego roku wsparciem na poprawę dobrostanu mają być objęte również owce. Dopłata (133 zł/sztukę) zostanie przyznana za zwiększenie o 20% powierzchni w budynkach.

Magdalena Szymańska