Naturalnym źródłem większości glebowego azotu jest próchnica. W zależności od żyzności gleby oraz temperatury i wilgotności gleby wiosną mineralizuje się ok. 40 kg azotu z gleb lżejszych – do 60 kg azotu na hektar z gleb cięższych. W optymalnych warunkach przebiegu procesu mineralizacji próchnicy rośliny mogą wykorzystać nawet do 90 kg N/ha. Poza próchnicą źródłem azotu są nawozy naturalne i mineralne. Rzepak na przykład może korzystać z azotu pochodzącego z różnych źródeł: próchnicy, resztek roślinnych, opadów atmosferycznych, symbiotycznego wiązania przez bakterie, a także tzw. azotu mineralnego. Zasoby te są jednak zbyt małe dla jego prawidłowego rozwoju i dlatego znaczna część tego składnika musi być dostarczona w nawozach mineralnych.
Dawka przed ruszeniem wegetacji
Azot wiosną zaleca się stosować albo tuż przed lub podczas ruszenia wegetacji wiosennej roślin w zależności od kondycji naszych upraw po zimie. Przed ruszeniem wegetacji stosowanie azotu zaleca się w uprawach, które nie były nawożone przedsiewnie azotem lub były zasiane później niż wynosi optymalny termin dla danego rejonu oraz gdy plantacja jest bardzo osłabiona po zimie. W takich przypadkach nawozy azotowe najlepiej jest wysiać wcześnie w dawce ok. 30 kg N/ha. Następnie za kilka lub kilkanaście dni, w zależności od przebiegu pogody, należy zastosować pozostałą część azotu wyliczoną do zastosowania w pierwszym terminie. W wypadku plantacji zasianych w terminie optymalnym, azot stosujemy podczas ruszenia wegetacji.
Dawkę azotu mineralnego zawsze należy rozpatrywać indywidualnie, w zależności od stanowiska i gatunku oraz kondycji roślin. Warto pamiętać, że rzepak wymaga wiosną zastosowania wczesnej dawki azotu, aby uniknąć znacznego obniżenia plonu! Dodatkowo, przy ustalaniu wielkości pierwszej, pogłównej dawki azotu pod oziminy zawsze trzeba uwzględniać ilości opadów śniegu. W przypadku wystąpienia dużych opadów śniegu potrzeby azotowe roślin będą zawsze większe, gdyż w warunkach śnieżnej zimy i umiarkowanej temperatury powietrza, w glebie znajduje się mało azotu mineralnego. Natomiast po zimach suchych, ale mroźnych, zapasy tego składnika w glebie są duże. Jeśli opady śniegu przekroczyły normę, a więc w glebie będzie niska zawartość azotu mineralnego, to w pierwszej dawce pogłównej można orientacyjnie zastosować 90 kg N/ha. W przypadku zaś jeśli opady były niższe od normy, wysiewamy 40 kg N/ha w pierwszej dawce pogłównej. Tak może być w tym roku.
Druga porcja po dwóch tygodniach
Ustalając natomiast wielkość drugiej dawki pogłównej pod oziminy trzeba uwzględnić ilość azotu uwalnianego z mineralizacji próchnicy. Dawkę azotu zwiększamy również w przypadku gdy wiosenna pogoda nie sprzyja mineralizacji próchnicy, a więc przy niskich temperaturach powietrza i małych opadach, natomiast gdy opady są obfite, a temperatura powietrza wysoka, dawkę azotu zmniejszamy. W warunkach korzystnych dla mineralizacji materii organicznej druga dawka pogłówna azotu powinna wynosić 60 kg N/ha, a w sprzyjających do 30 kg N/ha.
Jeśli nie wykonaliśmy wczesną wiosną testu N–min wówczas należy przyjąć, że wymagania pokarmowe roślin są takie same jak potrzeby nawozowe roślin. Należy ponadto uwzględnić wartość stanowiska. Na stanowiskach o niskiej zawartości próchnicy, dawkę azotu mineralnego zaleca się zwiększyć o 20% w stosunku do zakładanej. Natomiast jeśli na danym stanowisku był przyorywany obornik, dawkę nawozów mineralnych analogicznie zmniejszamy. Z przyoraną dawką 30 t/ha tego nawozu wnosimy do gleby około 150 kg azotu. Przykładowe wiosenne zapotrzebowanie rzepaku ozimego na azot zamieszczono w tabeli.
Całkowite dawki azotu pod rzepak wynoszące do 120 kg można stosować jednorazowo, tuż po ruszeniu wegetacji. Większe należy podzielić na dwie: dawkę pierwszą zastosować tuż po ruszeniu wiosennego wzrostu i drugą – w początku fazy wydłużania pędu. Według zaleceń JUNG, w terminie pierwszym (tuż przed ruszeniem wegetacji), należy zastosować zwykle 50–75% całkowitej dawki azotu. Resztę podać około 2 tygodnie później. Podział ten zabezpiecza plantację przed stratami azotu w wyniku wymycia oraz przed wytwarzaniem nadmiernej masy wegetatywnej, co prowadzi do wylegania roślin. Pierwsza dawka azotu powinna być zastosowana w postaci nawozu szybko działającego, tj. saletra amonowa lub siarczan amonu co jest wskazane jeśli chcemy zasilić rośliny także siarką. Pod zboża ozime azot stosuje się w trzech dawkach podzielonych: pierwszą przed ruszeniem wegetacji wiosną, drugą – w fazie strzelania w źdźbło, a trzecią w fazie początku kłoszenia. W nawożeniu azotem zbóż ozimych warto również uwzględnić odmianę. Odmiany paszowe mają mniejsze zapotrzebowanie na azot, niż odmiany jakościowe.
IUNG–PIB Puławy
Publikacja została wykonana w ramach zadania 2.2. Programu Wieloletniego IUNG–PIB „Wspieranie działań w zakresie ochrony i racjonalnego wykorzystania rolniczej przestrzeni produkcyjnej w Polsce” na lata 2016–2020.
