Występowanie tej ostatniej, której sprawcami są grzyby z rodzaju Fusarium: najczęściej F. culmorum i F. avenaceum, ale także Fusarium graminearum,Microdochium nivale, Fusarium nivale, Fusarium spp., skutecznie ogranicza poprawne zmianowanie i agrotechnika. Najważniejszy w ograniczaniu sprawców choroby jest umiarkowany udział zbóż w zasiewach, prawidłowy płodozmian, staranne przyoranie resztek pożniwnych i niszczenie samosiewów zbóż i chwastów jednoliściennych.
Źródłem infekcji ziarno i gleba
Sprawcy choroby rozwijają się w szerokim zakresie temperatur, a optymalnym przedziałem jest 5–25 st. C. Rozwojowi sprzyja wysoka wilgotność względna powietrza i gleby lub gleba przesuszona, a zatem i przy niedoborach wody w glebie grzyby mogą się rozwijać. Obok destrukcyjnego działania mrozów, często to fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni razem z innymi chorobami podsuszkowymi jest przyczyną dużych strat w obsadzie roślin po zimie. Porażeniu przez grzyby ulegają korzenie i podstawa źdźbła. Przenoszenie patogenów następuje z materiałem siewnym, ale źródłem infekcji może być również grzybnia żyjąca saprofitycznie w glebie na resztkach roślin. Pierwsze symptomy choroby mogą by widoczne już jesienią.
Pochwy liściowe zmieniają barwę z zielonej na brązową. Początkowo mogą to być brunatne lub brązowe smugi, kreski oraz plamy nieregularnego kształtu. Niekiedy można obserwować zbrązowienie całej podstawy źdźbła i korzeni. Na porażonych częściach roślin pojawiają się oznaki grzyba w postaci białej lub różowej grzybni często na kolankach, a także wewnątrz źdźbeł. Końcowym etapem fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła i korzeni jest całkowite, przedwczesne zamieranie porażonych pędów i tak zwane bielenie kłosów. Objawy fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła i korzeni łatwo można pomylić z objawami zgorzeli podstawy źdźbła oraz z łamliwością źdźbła zbóż. Pamiętajmy, że w przypadku fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła i korzeni oznaki porażenia na korzeniach i podstawie łodygi są brązowe, a plamy są w postaci kresek i smug. Barwa porażeń powodowanych przez zgorzel podstawy źdźbła na korzeniach i źdźbłach jest czarna, a łamliwość źdźbła zbóż objawia się brązowymi plamami na podstawi źdźbła (czarne łatki w centrum plamek) ale nie atakuje korzeni.
Zwalczać od strzelania w źdźbło
Chemiczne ograniczanie sprawców fuzaryjnej zgorzeli źdźbła i korzeni zbóż zalecane jest w fazie od początku strzelania w źdźbło do fazy 1 lub niekiedy 2 kolanka. Zabiegi chemiczne ograniczające chorobę wykonuje się w tym samym terminie, jak przy łamliwości podstawy źdźbła (początek strzelania w źdźbło do fazy pierwszego kolanka). W tym terminie pozycjonowanych jest większość preparatów.
Substancjami czynnymi ograniczającymi fuzaryjną zgorzel podstawy źdźbła i korzeni zbóż są strobiluryny, triazole i benzimidazole. Chemiczne zwalczanie fuzaryjnej zgorzeli jest utrudnione ze względu na sposób zimowania w postaci grzybni sprawców w glebie lub grubościennych zarodników na resztkach pożniwnych. Ponadto, sprawcy tej choroby mogą infekować zboża w ciągu całego okresu wegetacyjnego wywołując fuzariozę na liściach i ostatecznie na kłosach, kiedy zastosowane fungicydy przestają już działać.
O porażeniu decyduje przedplon
Stopień porażenia pszenicy ozimej fuzaryjną zgorzelą podstawy źdźbła i korzeni zależy głównie od warunków pogody, a w mniejszym stopniu od płodozmianu czy też stopnia zachwaszczenia łanu. Takie wnioski wynikają z wieloletnich badań prowadzonych w Zakładzie Produkcyjno-Doświadczalnym Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Bałcynach. Przeprowadzone badania wykazały istotny statystycznie wpływ przedplonu na porażenie pszenicy przez gatunki z rodzaju Fusarium.
Najwięcej fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła i korzeni wystąpiło na pszenicy uprawianej po owsie, a najmniej po rzepaku jarym i rzodkwi oleistej. Dlatego spośród chorób podstawy źdźbła to właśnie fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni posiada największe znaczenie. Jest to spowodowane prawdopodobnie większą tolerancją sprawców choroby na niesprzyjające warunki pogodowe. Drugim czynnikiem badawczym w Bałcynach był sposób zagospodarowania resztek pożniwnych: przyoranie ścierni, przyoranie ścierni ze słomą oraz przyoranie ścierni ze słomą i dawką azotu. Sposób zagospodarowania resztek pożniwnych nie miał wyraźnego wpływu na stopień porażenia korzeni i podstawy źdźbła pszenicy ozimej.
W monokulturze groźniejsza zgorzel
Inne badania w Bałcynach wykazały, że mimo wysiewu takiej samej liczby zaprawionych ziaren na 1 m2 w monokulturze i w prawidłowym – 6-polowym płodozmianie, już po wschodach w monokulturach obsada roślin była mniejsza. Ta dysproporcja pogłębiała się w ciągu sezonu wegetacyjnego. Różnica w obsadzie roślin między monokulturą a płodozmianem była większa w uprawach zbóż ozimych niż zbóż jarych, a największa była dla pszenicy ozimej i pszenżyta ozimego.
Badania fitopatologiczne prowadzone przez prof. dr. hab. Tomasza Kurowskiego w Katedrze Fitopatologii i Entomologii wykazały, że głównym sprawcą zmniejszenia obsady roślin w monokulturze jest zgorzel podstawy źdźbła powodowana przez G. graminis var. Tritici (nie mylić z fuzaryjną zgorzelą podstawy źdźbła korzeni). Profesor w wielu publikacjach zwraca uwagę, że nazwa choroby jest myląca. Najgroźniejszą formą tej choroby jest zgorzel (czyli zamieranie), ale nie podstawy źdźbła, lecz korzeni.
Marek Kalinowski
