Najczęściej spotykane w produkcji trzody chlewnej są choroby układu oddechowego. Przebiegają zwykle z objawami kaszlu, gorączki, duszności, utraty kondycji zwierząt lub upadków świń. Śmiertelność dotyczy zwykle 8- lub 10–15-tygodniowych warchlaków. Schorzenia układu oddechowego rzadko wywoływane są tylko przez jeden czynnik chorobotwórczy. Znacznie częściej mamy w takich przypadkach do czynienia z kilkoma różnymi czynnikami zakaźnymi, które są odpowiedzialne za tzw. zespół oddechowy świń (PRDC).
Za jego występowanie mogą być odpowiedzialne zarówno wirusy, jak i bakterie. Czynniki wirusowe i Mycoplasma hyopneumoniae są uznawane za pierwotne w wystąpieniu PRDC, co oznacza, że są w stanie wywołać chorobę same, zaś pozostałe bakterie są czynnikami wtórnymi zespołu oddechowego świń, czyli potrzebują innego zakażenia, które umożliwia im ujawnienie swojej chorobotwórczości. Do rozwoju tej choroby przyczyniają się na przykład wirus zespołu rozrodczo-oddechowego (PRRS), cirkowirus świń typu 2 (PCV2), wirus grypy świń (SIV) oraz wiele czynników bakteryjnych.
Współdziałanie patogenów
Niezwykle ważną rolę w powstawaniu chorób układu oddechowego odgrywają warunki środowiskowe oddziałujące na organizm. Zwierzęta powinny być odpowiednio zagęszczone w chlewni. Kojce muszą mieć nie tylko właściwą obsadę, ale także należy je regularnie myć i dezynfekować. Najskuteczniejszą metodą zapobiegania chorobom układu oddechowego jest zachowanie czystości w pomieszczeniach. Produkcja na niej oparta zmniejsza ryzyko rozprzestrzeniania się patogenów.
Należy pamiętać o współdziałaniu patogenów bakteryjnych i wirusowych, co w konsekwencji może prowadzić do zaostrzenia procesu chorobowego. Większość stad świń jest zakażona co najmniej trzema bakteriami chorobotwórczymi. Najczęściej bakterie są czynnikami wtórnie wikłającymi proces chorobowy powstały przy zakażeniu wirusami czy mykoplazmami. Na przykład wrażliwość świń na Actinobacillus pleuropneumoniae zwiększa się w następstwie wcześniejszego zakażenia wirusami grypy czy zespołu rozrodczo-oddechowego.
Obecność w płucach Mycoplasma hyopneumoniae zaostrza proces chorobowy, w przypadku gdy wywołany był przez wirus zespołu rozrodczo-oddechowego lub grypy. Jednocześnie wirus PRRS wywołuje samodzielnie jednostkę chorobową o objawach ze strony układów oddechowego i rozrodczego. U loch i loszek oprócz pogorszenia apetytu i gorączki dochodzi wówczas do wcześniejszych porodów, rodzenia się prosiąt martwych lub mało żywotnych, nie w pełni rozwiniętych, spada skuteczność krycia, brak jest objawów rujowych.
Zakażenia układu oddechowego prosiąt po odsadzeniu mogą mieć złożony przebieg oraz długotrwałe skutki w postaci przewlekłych zmian zapalnych opłucnej i osierdzia. Prosięta mają trudności w oddychaniu, dochodzi do zapalenia spojówek z obrzękiem powiek, pojawia się wrodzona rozkroczność, objawy drżączki oraz niedowład zadu. Okazuje się, że rozwój pożytecznej miroflory jest niezbędny nie tylko dla prawidłowego funkcjonowania przewodu pokarmowego, ale również prawidłowy rozwój flory górnych dróg oddechowych i gardła jest niezbędny dla właściwego funkcjonowania układu oddechowego.
Optymalne warunki bytowe
Niejednokrotnie w badaniu sekcyjnym stwierdza się występowanie charakterystycznych zmian zapalnych w płucach, które na pierwszy rzut oka sugerują zakażenie mykoplazmami. Należy pamiętać jednak, że nie zawsze takie zmiany są odpowiedzią organizmu na zakażenie tymi bakteriami. Mogą one występować przy wielu jednostkach chorobowych, a także w przypadku oddziaływania na zwierzęta niekorzystnych czynników zewnętrznych. Podwyższony poziom amoniaku, pyłów czy innych zanieczyszczeń w chlewni często wywołuje objaw kaszlu, a po padnięciu stwierdza się nieżytowe zapalenie płuc. Dlatego przed podjęciem decyzji o zastosowaniu terapii lub przed wprowadzeniem szczepień ochronnych dla macior czy prosiąt nie można pominąć diagnostyki laboratoryjnej choroby.
Przy zespole oddechowym świń stwierdza się zaburzenia ze strony jamy nosowej i górnych dróg oddechowych (kichanie, kaszel) oraz ze strony płuc (przyspieszony oddech). Obserwuje się też osowiałość z powodu niedotlenienia.
Do powstania zespołu oddechowego przyczyniają się niekorzystne warunki środowiskowe, które powodują między innymi osłabienie odporności. Czynniki predysponujące do występowania PRDC to także koncentracja produkcji trzody na danym terenie, niestosowanie zasady „całe pomieszczenie pełne – całe pomieszczenie puste”, częste przeganianie i mieszanie świń, sezony przejściowe, czyli wiosna i jesień, kłopoty z wentylacją pomieszczeń, nadmierna wilgotność powietrza, wprowadzenie źle zaaklimatyzowanych loszek remontowych, duże różnice wiekowe między zwierzętami w danym obiekcie. Za ważny czynnik przyczyniający się do obniżenia odporności zwierząt i wystąpienia problemów oddechowych uważa się dużą dobową amplitudę temperatur (wysoka w dzień, niska w nocy i nad ranem). Oprócz tego wpływ ma ogólna kondycja świń, zależna od poziomu zarządzania stadem.
Śmiertelność świń związana z występowaniem syndromu oddechowego sięga zwykle 4–5%, choć może wynosić nawet ponad 15%. Główne straty są spowodowane przede wszystkim długotrwałym leczeniem, a także obniżeniem przyrostów masy ciała, zwiększonym współczynnikiem wykorzystania paszy i wydłużeniem okresu tuczu.
Dominika Stancelewska
