W paszach dla prosiąt stosowane są różnego typu dodatki, które wspomagają odchów oraz zapobiegają problemom zdrowotnym. Tlenek cynku stosowany w okresie okołoodsadzeniowym ogranicza w wyraźny sposób występowanie biegunek. Poprawia przyrosty i zmniejsza śmiertelność wśród prosiąt. Ma również działanie antybakteryjne. W okresie stosowania tlenku cynku obserwuje się znaczne zmniejszenie występowania biegunek wywoływanych przez bakterie Escherichia coli. Cynk odgrywa kluczową rolę w funkcjach biologicznych organizmu – jest aktywatorem wielu enzymów. Zboża, będące podstawą żywienia świń, charakteryzują się małą jego zawartością. Ponadto wiele składników paszy ogranicza jego strawność.
Tlenek cynku (ZnO) stosuje się z reguły w okresie 7 dni przed odsadzeniem do maksymalnie 2 tygodni po odsadzeniu. Jako dodatek do pasz nabrał szczególnego znaczenia po wycofaniu antybiotykowych stymulatorów wzrostu. Ilość tlenku cynku dla świń zredukowano do 150 mg/kg paszy, jednak specjalny zespół w Europejskim Urzędzie ds. Bezpieczeństwa Żywności, zajmujący się dodatkami i produktami wykorzystywanymi w paszach dla zwierząt, rekomendował redukcję dopuszczalnej jego zawartości nawet do wartości 100 mg/kg.
Za i przeciw
Pod koniec 2016 roku Komitet ds. Weterynaryjnych Produktów Leczniczych Europejskiej Agencji Leków uznał, że zagrożenia dla środowiska wynikające ze stosowania tlenku cynku przewyższają korzyści jego działania przeciwbiegunkowego u prosiąt. 21 czerwca 2017 roku UE zdecydowała o zakazie stosowania leczniczego tlenku cynku i ustanowiła 5-letni okres przejściowy na wycofanie się z tej praktyki. Od 25 czerwca 2022 będzie obowiązywał zakaz stosowania tlenku cynku w paszach jako produktu leczniczego. Dopuszczone będzie jego stosowanie w premiksach i mieszankach mineralno-witaminowych jako typowego dodatku paszowego. Będzie można stosować jedynie ilości żywieniowe na poziomie 150 mg cynku całkowitego w paszach. Tak więc będzie on nadal stosowany jako źródło tego pierwiastka w paszach dla prosiąt, ale w bardzo ograniczonych ilościach.
Organizacje branżowe przekonywały, że pozostawienie maksymalnej zawartości cynku 150 mg/kg paszy nie stanowi żadnego zagrożenia dla zdrowia zwierząt. Wyniki badań pokazują, że zawartość cynku w ilości nieprzekraczającej 200 mg/kg paszy nie powoduje zmian w koncentracji tego pierwiastka w tkankach zwierząt. Obecny dopuszczalny poziom jest zdecydowanie poniżej maksymalnej tolerancji dla zwierząt. Zawartość cynku w ilości 150 mg/kg paszy nie wiąże się z żadnym zagrożeniem dla środowiska, a w szczególności dla gleby. Zdaniem specjalistów z branży trzody chlewnej, nie ma także żadnych dowodów naukowych potwierdzających, że cynk wydalany przez zwierzęta powoduje zanieczyszczenie wód powierzchniowych i gruntowych.
Obecnie pasze zawierające leczniczą dawkę tlenku cynku na poziomie 3 kg na tonę paszy są stosowane 2 tygodnie po odsadzeniu. Jak twierdzi Denise Cardoso z Francji, przedłużone stosowanie tlenku cynku w wysokich dawkach ma negatywny wpływ na przyrosty prosiąt. Ponadto negatywnym efektem jest przyłączanie metali ciężkich, powodowanie oporności bakterii na antybiotyki, pogorszona smakowitość paszy i niekorzystny wpływ na środowisko.
Alternatywy dla tlenku cynku
Przy odsadzaniu prosiąt bez tlenku cynku żywieniowcy zalecają zmniejszenie białka ogólnego w paszy poniżej 16%, a wapnia poniżej 6,5 g. Jako bezpieczne źródło wapnia należy stosować mrówczan wapnia, a dodatkowo dobry zakwaszacz (kwasy benzoesowy, mrówkowy, masłowy). Zboża wykorzystywane w paszach, podobnie jak śruta sojowa, powinny być ekstrudowane, gdyż zwiększa się wówczas strawność i dostępność składników. Należy również stosować sprawdzone probiotyki, jak chociażby Saccharomyces cerevisiae boulardrii. Jeśli chodzi o kwestię zwiększania strawności, nie obędzie się również bez dodatku enzymów paszowych (fitaza, ksylanaza, glukanaza).
Podczas Wschodnioeuropejskiego Kongresu Trzoda 3.0, który odbył się w Tarnowie Podgórnym pod Poznaniem, Denise Cardoso mówiła o korzyściach wynikających ze stosowania nowatorskich źródeł cynku i miedzi w odpowiedzi na nowe regulacje UE.
– Paszowy tlenek cynku występuje w różnych formach. Niektóre mają słabe właściwości fizyczne i technologiczne, na przykład niską rozpuszczalność. Charakteryzują się też różną biodostępnością. Musimy stosować takie alternatywy tlenku cynku, które będą miały działanie antybakteryjne i dobrze wpłyną na stan jelit – tłumaczyła Denise Cardoso.
Przy tak niskich dopuszczalnych dawkach ważne jest dostarczenie prosiętom jak najlepszych źródeł tego pierwiastka, które zredukują ilość bakterii Escherichia coli w jelitach. Jak przekonywała prelegentka, HiZox, czyli standaryzowany wzmocniony tlenek cynku, już w niskich dawkach (110–220 mg cynku/kg) redukował ilość bakterii Escherichia coli na podobnym poziomie jak lecznicze dawki tlenku cynku. To jej zdaniem alternatywa dla wysokich dawek cynku.
– W przypadku stosowania mniejszej ilości cynku ważne jest, aby nie dochodziło do obniżenia tempa wzrostu prosiąt po odsadzeniu oraz gorszego wyrównania grupy w porównaniu z wcześniej stosowaną dawką leczniczą – mówiła Denise Cardoso.
Redukcja miedzi
Od sierpnia 2019 roku obowiązują też nowe przepisy dotyczące stosowania miedzi. Wcześniej prosięta do 12. tygodnia życia mogły otrzymywać 170 mg miedzi na kilogram paszy. Obecnie jest to 150 mg do 4. tygodnia po odsadzeniu, a od 5. do 8. tygodnia – 100 mg. Z wyników badań przedstawionych przez Denise Cardoso, które przeprowadzono we Francji oraz Niderlandach, widać, że wprowadzenie niskich dawek miedzi spowodowało spadek masy ciała warchlaków średnio o 900 g, a w niektórych przypadkach było to nawet 1,3 kg mniej w porównaniu z prosiętami żywionymi wysokimi dawkami miedzi. Stąd poszukiwanie również bardziej biodostępnych źródeł miedzi jednowartościowej, które zapobiegną spadkowi pobrania paszy i gorszym przyrostom prosiąt po odsadzeniu. Muszą one pozwolić zachować wyniki produkcyjne, zwłaszcza jeśli zredukujemy ilość tlenku cynku w paszach.
Dominika Stancelewska
