W początkowej fazie odchowu prosiąt, szczególnie w okresie okołoodsadzeniowym, mogą powstawać problemy trawienne wpływające na dalsze etapy produkcji i wyniki w tuczu. W okresie ssania wydzielanie enzymów trawiennych jest niewielkie i dostosowane do trawienia mleka. Po odsadzeniu głównymi składnikami energetycznymi dla prosiąt stają się skrobia i tłuszcz, a białko mleka zostaje zastąpione formami roślinnymi tego składnika, które są trudniej trawione i gorzej przyswajalne. Dlatego w okresie okołoodsadzeniowym należy wspomagać trawienie dodatkami zwiększającymi wykorzystanie składników pokarmowych.
Wspomaganie polega na zwiększeniu wykorzystania składników pokarmowych w jelicie cienkim, gdyż ich złe trawienie przez młode zwierzęta sprawia, że stają się pożywką do gwałtownego rozwoju szkodliwych bakterii, co objawia się biegunkami. Szczególnie niebezpieczne dla zdrowotności prosiąt są biegunki spowodowane słabym trawieniem białka. Każdy dzień z biegunką wydłuża okres tuczu, a zatem generuje niepotrzebne koszty.

Niewystarczająca własna produkcja

Ilość bakterii i skład mikroflory mają decydujący wpływ na strukturę nabłonka jelit oraz funkcjonowanie przewodu pokarmowego i układu odpornościowego. Mikroflora przewodu pokarmowego u prosiąt jest bardzo uboga, a dodatkowo pH soku żołądkowego niewystarczająco niskie do prawidłowego trawienia pasz stałych o silnych właściwościach buforujących. Kwaśny odczyn (niskie pH) wpływa na namnażanie się korzystnej mikroflory, natomiast odczyn obojętny lub zasadowy sprzyjają rozwojowi chorobotwórczej flory bakteryjnej. Szczególnie korzystne jest ograniczenie namnażania bakterii Escherichia coli.
W żołądku prosiąt o masie ciała 6,5–7 kg, odsadzonych między 21. a 28. dniem życia, wydzielanie kwasu solnego potrzebnego do obniżenia pH wynosi około 20 ml w ciągu doby. Ilość ta jest wystarczająca do dobrego trawienia 60 g paszy, podczas gdy prosię pobiera jej około 100 g, tak więc około 40 g mieszanki nie jest dobrze trawione z uwagi na niewystarczającą produkcję kwasu solnego. Dlatego należy wprowadzać do paszy dodatkowy czynnik zakwaszający umożliwiający jej lepsze trawienie.
Aby zapobiec niekorzystnym zmianom i nie dopuścić do pojawienia się problemów w odchowie, wskazane jest jak najszybsze obniżenie pH w przewodzie pokarmowym prosiąt i podanie preparatów umożliwiających jego zasiedlenie przez pożądaną mikroflorę. Stosowane są do tego celu zakwaszacze, które należą do dodatków bezpiecznych, gdyż naturalnie występują w przyrodzie, a wiele z nich wytwarzanych jest w organizmie podczas przemian metabolicznych. W przemyśle paszowym znajdują szczególne zastosowanie w paszach dla zwierząt młodych jako konserwanty i substancje stabilizujące mikroflorę przewodu pokarmowego.
Zastosowanie zakwaszaczy w postaci organicznych lub nieorganicznych kwasów lub też ich mieszanin poprawia strawność paszy i zmniejsza możliwość występowania niebezpiecznych biegunek. Ponadto dzięki zastosowaniu kwasów organicznych możliwe jest zwiększenie pobrania i wykorzystania paszy, a w rezultacie poprawa przyrostów zwierząt. Wyniki doświadczeń pokazują, że zakwaszacze mają często pozytywny wpływ na smakowitość paszy, co ma szczególne znaczenie w okresie przejścia prosiąt na pasze stałe. Atrakcyjny dla świń smak pobudzany jest przez zastosowanie kwasów cytrynowego, jabłkowego lub winowego.

Otoczkowane przejdą dalej

Jako dodatki regulujące pH poprzez zakwaszenie przewodu pokarmowego stosowane są kwasy organiczne, które umożliwiają aktywację pepsynogenu do pepsyny, poprawiając trawienie białek poprzez zwiększoną przyswajalność azotu. Wpływa to na dalsze trawienie paszy w jelitach oraz ograniczenie namnażania szkodliwych bakterii. Czyste kwasy działają efektywniej niż ich sole, ale sole w postaci sypkiej są łatwiejsze do dozowania do pasz i nie powodują korozji metalowych elementów wyposażenia chlewni. Do najczęściej stosowanych zalicza się krótkołańcuchowe kwasy organiczne, takie jak: propionowy, octowy, mlekowy, mrówkowy, fumarowy, sorbowy, benzoesowy, jabłkowy, oraz ich sole i nieorganiczny kwas ortofosforowy, jednak wykazuje on słabsze działanie w porównaniu z organicznymi.
Najbardziej pożądane jest działanie zakwaszaczy w całym układzie pokarmowym, szczególnie w jelicie u świń, jednakże w rzeczywistości ich działanie jest silniejsze w początkowych odcinkach przewodu pokarmowego. Aby przesunąć centrum działania kwasów, stosuje się specjalne techniki, jak na przykład otoczkowanie kwasami tłuszczowymi pochodzenia roślinnego. Zaletą tego typu produktów jest stopniowe uwalnianie kwasów, co powoduje, że 30% kwasów ulega rozkładowi w żołądku, a 70% w jelitach, gdzie ma miejsce właściwe wchłanianie składników pokarmowych i gdzie bytują bakterie.
Dzięki otoczkowaniu działanie kwasów jest wydłużone, przez co zachowują one aktywność, niszcząc i kontrolując przy tym bakterie chorobotwórcze (Salmonella, Escherichia coli, Clostridia).

Zakonserwują też paszę

Najlepsze efekty w stosowaniu u świń wykazuje kwas mrówkowy. Wpływa na zwiększenie przyrostów, jednak jego intensywne zapach i smak mogą zniechęcać do pobierania paszy, jeśli jest podawany w nadmiernej ilości. Dodawany do paszy w koncentracji przekraczającej 1% daje słabsze efekty niż jego niższe dawki. Mrówczan wapnia, czyli sól kwasu mrówkowego i wapnia, oprócz właściwości zakwaszających jest traktowany także jako źródło wapnia w mieszankach typu prestarter. Uzyskanie odpowiedniej ilości wapnia w paszach dla prosiąt poprzez zastosowanie kredy pastewnej alkalizuje mieszankę, zwiększa jej pojemność buforową, co zwiększa zasadowość układu pokarmowego i wpływa niekorzystnie na trawienie oraz mikroflorę jelit. Problemów tego rodzaju unika się przy zastosowaniu mrówczanu wapnia.
Kwas propionowy oprócz działania zakwaszającego wykazuje właściwości prebiotyczne i zwiększa przyswajalność substancji czynnych z dodatków paszowych. Stymuluje wydzielanie i wchłanianie z przewodu pokarmowego, zwiększa pobranie paszy, a przez to przyrosty dobowe zwierząt. Działa hamująco na rozwój grzybów, dobrze sprawdza się jako konserwant paszy. Kwas fumarowy jest silnym zakwaszaczem o działaniu konserwującym, antyseptycznym i bakteriostatycznym. Stanowi pożywkę dla niektórych rodzajów grzybów i bakterii, dlatego zalecane jest stosowanie go w kombinacji z kwasami hamującymi rozwój tych organizmów. Kwas fumarowy poprawia smakowitość paszy.
Kwas cytrynowy działa konserwująco, sprzyja dobremu przyswajaniu fosforu, jednak, podobnie jak w przypadku kwasu fumarowego, korzystne działanie na tempo wzrostu zwierząt następuje dopiero przy stosunkowo wysokim poziomie koncentracji w paszy. Kwas jabłkowy ma słaby odczyn kwaśny, lecz bywa stosowany jako substancja prebiotyczna, znacząco poprawiająca smak i zapach paszy.
Produkcja kwasu mlekowego przez wchodzące w skład flory bakteryjnej przewodu pokarmowego pałeczki Lactobacillus jest naturalnym mechanizmem. Z tego względu używanie tego kwasu w dodatkach zakwaszających wydaje się szczególnie efektywne. Jego stosowanie związane jest, niezależnie od efektu antybakteryjnego, ze stymulacją rozwoju bakterii fermentacji mlekowej, wydzielaniem enzymów trzustkowych, jak również korzystnym wpływem na regenerację kosmków jelitowych.
Przechowywanie pasz w warunkach gospodarskich często wiąże się z narażeniem ich na zmiany temperatury i wilgotności. Powoduje to psucie się paszy, a to z kolei sprzyja namnażaniu się niepożądanych mikroorganizmów, jak grzyby czy pleśnie. Stosowanie zakwaszaczy jako konserwantów ogranicza rozwój niekorzystnych mikroorganizmów w mieszankach paszowych i poprawia ich jakość.

Dominika Stancelewska