Sód przede wszystkim odpowiada za regulację gospodarki wodnej organizmu, zatrzymując wodę w płynach pozakomórkowych. Ponadto, reguluje utrzymanie ciśnienia osmotycznego i zachowanie równowagi kwasowo-zasadowej. Pod względem chemicznym, sód jest silnym kationem mającym alkalizujący wpływ na organizm i chroni przed nadmierną utratą płynów, czyli odwodnieniem. Wykazano również, że pierwiastek ten odgrywa ważną rolę w zachowaniu prawidłowej pobudliwości mięśni i przepuszczalności błon komórkowych. Ma też wpływ na sekrecję śliny, funkcjonowanie mięśni i nerek.
Organizm przeżuwaczy udoskonalił system regulacji przemian sodu i potasu, które pozwalają uwolnić się zwierzętom od szkodliwego ich wpływu. Objawem adaptacji do niskiej zawartości Na w pokarmie jest krążenie tego pierwiastka między płynami komórkowymi, surowicą i płynem przedżołądków, do których sód dostaje się ze śliną, w której stężenie jest zbliżone do koncentracji w surowicy krwi. Dobowa ilość wydzielanego sodu w ślinie przekracza 5–10 razy zawartość tego pierwiastka w surowicy krwi. Warto przy tym pamiętać, że około 50% dostarczonego sodu wchłania się w przedżołądkach, gdzie pierwiastek ten jest niezbędny dla rozwoju bakterii, których zapotrzebowanie wynosi 0,5–1,5 g Na na litr płynu żwaczowego.
Poziom sodu w organizmie regulują nerki, ślinianki i hormon nadnerczy. Przy niedoborze sodu występują zaburzenia w gospodarce wodnej organizmu, ponieważ spada ilość płynów ustrojowych. W takim przypadku gwałtownie obniża się poziom Na w ślinie, przy gwałtownym wzroście potasu. Głównymi objawami niedoboru soli w dawce dla bydła jest brak apetytu, ograniczenie pobierania paszy, spadek wydajności, wypadanie i matowienie sierści, opóźniony wzrost młodych zwierząt. Pojawiają się również choroby przewodu pokarmowego i zaburzenia metaboliczne, a także wrasta liczba komórek somatycznych w mleku. Na niedobór sodu szczególnie narażone są krowy wysokowydajne, ponieważ mleko zawiera 0,45–0,60 g Na/l.
W przypadku skarmiania dużych ilości pasz treściwych (ponad 50% s.m. dawki) i niedostatecznej koncentracji włókna strukturalnego, stosuje się bufor, którym najczęściej jest kwaśny węglan sodu, będący naturalnym składnikiem śliny.
Pasze objętościowe stosowane w żywieniu bydła, w tym kiszonki i siano zawierają przeciętnie 2–3,5proc. (20–35 g/kg) potasu. Przy pobraniu 10–15 kg suchej masy paszy objętościowej daje to spożycie 200–500 g potasu na dobę. To dużo i dlatego tak wysokie pobranie potasu wymaga zrównoważenia go w płynach ustrojowych sodem i chlorem dla zachowania równowagi jonowej organizmu. Niedobór sodu i równoważenie nadmiaru potasu w dawkach pokarmowych łagodzi podawanie lizawek solnych. Badania przeprowadzone w Instytucie Zootechniki wykazały, że dzienne pobieranie przez krowy lizawek solnych wynosi ok. 50–60 g, co przy zawartości soli na poziomie ok. 36% zapewnia pobieranie sodu w ilości 17,5–21 g na dobę, a to z kolei pokrywa niemal w całości zapotrzebowanie krowy na sód. Badania wykazały także, że podawanie lizawek solnych korzystnie wpływa na pobieranie pasz i wody, zwiększa apetyt krów, co ma bezpośrednie przełożenie na wyższą ich wydajność.
Tak więc lizawki solne powinny być stosowane w żywieniu krów przez cały rok i okres laktacji. Lizawki mogą być również stosowane w żywieniu krów otrzymujących mieszanki paszowe wzbogacone w sól i mikroelementy. W każdym bowiem wypadku ich podawanie poprawia bilans jonowy, zwiększa zawartość mikroelementów w osoczu krwi i pośrednio, korzystnie wpływa na kondycję, stan zdrowia i produkcyjność krów. Godne polecenia są lizawki jodowane, które dostarczają krowom niezbędnej dla nich ilości jodu oraz zwiększają zawartość tego pierwiastka w mleku. W ostatnim czasie w badaniach naukowych zaczęto wiązać ilość jodu w diecie krów z aktywnością hormonów płciowych, szczególnie hormonu odpowiedzialnego za jajeczkowanie i owulację, czyli za występowanie rui u krów.
A zatem, w momencie zakupu lizawek zawsze warto pytać o te lepsze – z dodatkiem jodu. Stosowanie lizawek zawierających w 1 kg soli m.in. 100 mg jodku potasu zwiększa bowiem pobranie jodu przez krowy.
