W tych gatunkach straty są największe, ale rdza żółta poraża także jęczmień i żyto. W Europie i w Polsce zaczęła dominować rasa himalajska patogenu, a rok 2014 z powodu wysokiej wilgotności oraz niskich temperatur w okresie kwietnia i maja stworzył wyjątkowo dobre warunki do jego rozwoju.

Spokój był do 2014 r.

Corocznie na zasiewach pszenicy rdza żółta występuje w północno-zachodnich rejonach Europy we Francji, Holandii, Danii, Wielkiej Brytanii i północnych Niemczech. W sprzyjających latach notuje się także znaczne występowanie rdzy żółtej w południowych rejonach Europy. Choroba jest powszechna w zachodnich rejonach Ameryki Północnej, górskich Ameryki Południowej, na obszarach centralnej i zachodniej Azji, w Australii.
W Polsce jeszcze kilka lat temu rdza żółta nie stanowiła większego problemu. Nadal spośród trzech gatunków rdzy porażających pszenice, rdza żółta charakteryzuje się największymi wymaganiami odnośnie wilgotności i największą wrażliwością na wahania temperatury, zwłaszcza w czasie długiego okresu inkubacji.
Kiedyś choroba pojawiała się sporadycznie, chociaż wg informacji naukowych już w 1967 roku wystąpiła w Polsce w epidemicznym nasileniu, na pszenicach ozimych i jarych powodując znaczne straty w plonach. Spokój był do roku 2014, ale o tym za chwilę. Niestety, ostanie lata sprzyjały sprawcom rdzy żółtej, a himalajska rasa przełamuje odporność odmian.

"Warrium" przełamał odporność

Na zachodzie Europy rdza żółta stanowi duży problem od wielu lat. W Polsce to choroba, która dopiero w 2014 r. wystąpiła w olbrzymim nasileniu. Olbrzymim, bo wtedy niektóre odmiany pszenżyta były porażone w 100%. Co gorsza, porażane były odmiany zbóż uznawane do tej pory za odporne na rdzę żółtą. Co się stało? Czy rdza żółta przełamała genetyczną odporność odmian?
Odpowiedź padła kilka wierszy wcześniej. Tak – sprawca przełamał odporność, a konkretnie dokonał tego himalajski "Wojownik" – tzw. typ "Warrium". W Europie obserwuje się dużą dynamikę zmiany i rozwoju ras rdzy żółtej. Zanim dotarł do nas himalajski "Wojownik" (na zachodzie Europy już w 2011 r., u nas w 2014 r.), w Europie dominowały rodzime rasy rdzy żółtej i wiele odmian była całkowicie odporna.
Po zmianie populacji rdzy żółtej wcześniejsze dane na temat odporności trzeba było zweryfikować. Np. starsza odmiana pszenżyta Dinaro uznawana w przeszłości za odporną na rdzę żółtą została pokonana przez rasę pochodzenia himalajskiego. Z odmian pszenżyta silnie porażane w następnych latach były też: Wiarus, Mikado, a umiarkowane porażenie występowało na odmianach Andiamo, Tomko, Tulus. Z odmian pszenicy w kilku ostatnich sezonach rdzą żółtą z różną siłą porażane były w kolejności alfabetycznej mi.in.: Arkadia, Astoria, Bockris,, KWS Magic, KWS Ozon, Legenda, Pamier Princeps, Wydma i Zawisza.

Optimum termalne 10°C

Z obserwacji wynika, że wielkość porażenia rdzą żółtą zależy w dużym stopniu od temperatur zimą. Przy średniej temperaturze w styczniu i lutym na poziomie 0 st. C i powyżej, można spodziewać się dużego zagrożenia rdzą żółtą. Grzyb do rozwoju wymaga wysokiej wilgotności i niskiej temperatury w okresie kwietnia oraz maja.
Jak informował w specjalnym komunikacie Instytut Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu, po silnym porażeniu w 2014 r. sprawca choroby grzyb Puccinia striiformis w przeciwieństwie do pozostałych znanych producentom rolnym gatunków rdzy (P. recondita oraz P. graminis) optimum termalne rozwoju osiąga przy ok. 10°C. W takiej temperaturze kiełkujące zarodniki dokonują penetracji liści. W warunkach sprzyjających rdza żółta poraża całą roślinę, co może powodować straty w plonie sięgające nawet 50–70%.

Żółta, inaczej rdza pasiasta

Objawy choroby mogą pojawić się na wszystkich nadziemnych częściach rośliny tj. na liściach, pochwach liściowych, źdźbłach, kłosach, a czasem i na rozwijających się ziarniakach.
Na liściach obserwuje się wydłużone chlorotyczne pasy ograniczone nerwami, a na nich w rzędach ułożone uredinia sprawcy choroby. Na liściach odmian mało podatnych objawom często nie towarzyszą uredinia lub pojawiają się z opóźnieniem. W takiej sytuacji na liściach obserwujemy jedynie chlorotyczne i nekrotyczne smugi, które mylone mogą być z objawami septoriozy paskowanej liści.
Na kłosach wystąpienie choroby można zdiagnozować odchylając plewkę. Po jej wewnętrznej stronie widoczny jest pył żółtych urediniów.

Ekonomiczna szkodliwość

Według zaleceń zawartych w "Metodyce integrowanej ochrony pszenicy ozimej i jarej" progiem szkodliwości rdzy żółtej zbóż i traw w fazie krzewienia pszenicy jest 30% roślin z pierwszymi objawami; w fazie strzelania w źdźbło 10% porażonej powierzchni liścia podflagowego; w fazie kłoszenia – pierwsze objawy porażenia na liściu podflagowym lub flagowym.
W komunikacie IOR – PIB w Poznaniu, w przypadku stwierdzenia wystąpienia choroby zaleca w oparciu o próg ekonomicznej szkodliwości wykonać zabieg opryskiwania przy użyciu substancji czynnej z grupy triazoli lub w mieszaninach z substancjami czynnymi należącymi do grupy strobiluryn.

Marek Kalinowski