Cynk – nie tylko na odporność

Cynk (Zn) jest pierwiastkiem wewnątrzkomórkowym, którego około 90% znajduje się w kościach i mięśniach szkieletowych. Dużą ilość cynku zawierają erytrocyty, jajniki i trzustka. Niezbędność Zn wynika z jego udziału w procesach enzymatycznych, ponieważ jest aktywatorem ponad dwustu enzymów, które spełniają bardzo ważne funkcje w komórkach, wpływając na biosyntezę białka i metabolizm węglowodanów i tłuszczów.
Wielu badaczy podkreśla, że cynk w dużej mierze jest odpowiedzialny za stabilizację błon komórkowych kanału strzykowego, który jest wyściełany nieuszkodzonym nabłonkiem płaskim. Zapobiega to wnikaniu mikroorganizmów chorobotwórczych do wymienia. W trakcie każdego doju nabłonek pokryty warstwą keratyny (w około 40%) złuszcza się, co stwarza konieczność jej odtwarzania. W procesie odbudowy nabłonka jednym z najważniejszych czynników jest cynk odpowiedzialny za odtwarzanie kreatyny.
Keratyna obniża liczbę komórek somatycznych i dlatego wzrost jej syntezy podnosi odporność immunologiczną strzyków. Wykazano większą zawartość tego związku w kanałach strzykowych po zastosowaniu chelatowej formy cynku. Jest on również bardzo istotny dla funkcjonowania systemu odpornościowego krowy. Niedobór Zn może stwarzać ryzyko zwiększenia zapadalności krów na mastitis. Warunkuje on również proces keratynizacji racic w budowie cegiełek ścian. Keratyna tworząca cegiełki jest głównym składnikiem strukturalnym epidermy racic. Na skutek niedoboru Zn stwierdza się zahamowanie apetytu, ponieważ zmienia on preferencje smakowe zwierząt. Zmysł smaku jest aktywowany przez cynk obecny w ślinie w postaci polipeptydu, dlatego niska koncentracja Zn w ślinie może zmieniać smak paszy i zmniejszać jej pobranie. Wchłanianie cynku zależy od wielu czynników. U krów mlecznych znaczna część tego pierwiastka uwalnia się w żwaczu, a wchłanianie odbywa się w trawieńcu, jelicie cienkim i jelicie grubym. Jego przyswajalność w zależności od formy wynosi od 8 do 28%.
Na dostępność cynku wpływa wiele czynników takich jak wysoki poziom Ca oraz metale ciężkie, jak również poziom białka i włókna w dawce. Hamująco na wchłanianie wpływa poziom Ca, Cu i Fe. Absorpcja cynku z przewodu pokarmowego w dużym stopniu jest zależna od jego chemicznej formy. W największym stopniu wchłaniany jest Zn w formie chelatu 98–100%, a w najmniejszym w postaci tlenku – 34,5%.
Z przewodu pokarmowego cynk dostaje się do krwi, gdzie w większej części łączy się z białkiem (globulinami). Duży wpływ na gospodarkę tym mikroelementem odgrywa ciąża, zwłaszcza jej ostatni okres. W tym czasie zwiększa się zdolność wchłaniania i mobilizacji ustrojowych Zn, a znaczne ilości tego pierwiastka przechodzą do płodu.
Niedobór cynku prowadzi do:
– zmniejszonego apetytu i gorszego wykorzystania paszy, przy obniżeniu
       aktywności enzymu sterującego pobraniem paszy,
– schorzeń skórnych, racic i wymienia,
– parakeratozy ścian żwacza,
– zaburzeń w regeneracji nabłonków i procesów keratynizacji wytworów skóry,
       szczególnie wierzchołków małżowin usznych i jamy ustnej,
– słabego gojenia się ran,
– obrzęku kończyn i skóry głowy wokół nozdrzy, szyi – skóra robi
       się gruba, układa się w fałdy i pęka,
– zaburzeń metabolizmu komórkowego,
– zaburzeń w funkcjonowaniu systemu odpornościowego,
– zaburzeń syntezy białek i kwasów nukleinowych,
– osłabienia odporności wymienia i wzrost liczby komórek somatycznych,
– zaburzeń w rozrodzie, takich jak: ciche ruje lub ich brak,słabe zagnieżdżanie zarodków lub ich obumieranie, zniekształcenia płodów.

Prof. dr. hab. Adam Traczykowski