Dwie grupy środków wapnujących
Z rolniczego punktu widzenia ważnym kryterium podziału nawozów wapniowych jest szybkość ich działania, czyli podział na szybko i wolno działające. Do nawozów szybko odkwaszających glebę zaliczane są formy wodorotlenkowe i tlenkowe, a wolno odkwaszające glebę to węglany i krzemiany.Środki wapnujące dzieli się na dwie grupy: tlenkowe i węglanowe oraz niezawierające magnezu i zawierające magnez. Wapna węglanowe otrzymuje się w wyniku mielenia i odsiewu skał wapiennych, natomiast wapna tlenkowe powstają w procesie ich prażenia. Wapno tlenkowe ma szybsze działanie, ponieważ forma tlenkowa dość gwałtownie wchodzi w reakcję z wodą, szybko zmieniając odczyn. Taka gwałtowna zmiana odczynu jest jednak niepożądana, szczególnie w przypadku gleb lekkich, dlatego też wapna tlenkowe należy stosować tylko na gleby cięższe. Stosowanie wapna tlenkowego z powyższego powodu nie jest zalecane w okresie wiosennym, gdyż może prowadzić do przesuszenia gleby i pogarszać jej fizyczne właściwości.
Do wiosennego wapnowania należy użyć wapno węglanowe, dobrze zmielone, gdyż działanie wapna dobrze zmielonego o drobnych cząstkach jest szybsze. Do wiosennego wapnowania gleby polecane są wapna granulowane, a na glebach lekko zakwaszonych nawozy wieloskładnikowe z dodatkiem wapnia, np. pochodzącego z dna morskiego i ekstraktu z alg. Wpływają one korzystnie na wzrost systemu korzeniowego, pobieranie fosforu i potasu oraz poprawiają odporność roślin na czynniki stresowe w początkowej fazie wzrostu.
r e k l a m a
Ważne rozdrobnienie węglanów
O właściwościach odkwaszających nawozów wapniowych węglanowych zwłaszcza nawozów dolomitowych decyduje stopień ich rozdrobnienia. W przypadku wapna tlenkowego oraz miękkich wapieni typu wapno kredowe, stopień rozdrobnienia ma mniejsze znaczenie. Zarówno w nawozach wapniowych tlenkowych, jak i węglanowych zawartość składnika działającego wyraża się w postaci tlenku wapnia (CaO) lub sumy tlenku wapnia i tlenku magnezu (CaO +MgO) w typach wapna zawierających magnez. W przypadku środków wapnujących tlenkowych suma składników użytecznych powinna wynosić co najmniej 60%, zaś środków wapnujących węglanowych – 40%.Niektóre typy wapna są produktami ubocznymi powstającymi w przemyśle cukrowniczym, celulozowym i siarkowym, np. wapno defekacyjne zawierające od 20 do 35% CaO w formie węglanowej, wapno posiarkowe o zawartości 30% CaO w formie węglanowej, wapno pocelulozowe zawierające 40% CaO w formie węglanowej, wapno posodowe (20 do 35% CaO w formie węglanu wapnia). Wymagania jakościowe dla poszczególnych typów wapna zawierających magnezu (tabela 1) i niezawierających magnezu (tabela 2) zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 8 września 2010 r. w sprawie sposobu pakowania nawozów mineralnych, umieszczania informacji o składnikach nawozowych na tych opakowaniach, sposobu badania nawozów mineralnych oraz typów wapna nawozowego przedstawiono poniżej.
Wskaźniki jakości wapna
Drugim ważnym kryterium, od którego zależy działanie wapna jest stopień rozdrobnienia surowca, z którego produkowane jest wapno. Parametr ten decyduje o skuteczności odkwaszania nawozów wytworzonych ze skał twardych (nawozów dolomitowych). W nawozach typu tlenkowego oraz miękkich wapieniach typu wapno kredowe cecha ta ma drugorzędne znaczenie, ponieważ po wprowadzeniu do gleby rozpuszczają się one zazwyczaj stosunkowo szybko i dlatego ich działanie odkwaszające najczęściej jest obserwowane szybciej, bo już w pierwszym roku po zastosowaniu. Stopień rozdrobnienia surowca, z którego produkowane jest wapno jest ściśle związany z aktywnością chemiczną wapna. Bardzo wysoką aktywność chemiczną mają nawozy tlenkowe (ponad 100%). Natomiast aktywność chemiczna zmielonych wapieni jest dużo niższa i wynosi od 30 do 100%. Zatem im nawóz jest bardziej rozdrobniony, tym proces odkwaszania gleby będzie zachodził szybciej. Jednym z najszybciej działających (odkwaszających) nawozów węglanowych jest kreda.Z rozdrobnieniem z kolei ściśle jest związana aktywność chemiczna wapna, czyli szybkość reakcji nawozu wapniowego z glebą. Wyraża się ją w % w stosunku do aktywności świeżo strąconego węglanu wapnia, którą przyjęto za 100%. Aktywność chemiczna waha się od kilkunastu % dla najstarszych wapieni i dolomitów do prawie 100% dla miękkich skał. Wysoka aktywność chemiczna nawozu wapniowego jest jedną z jego najważniejszych właściwości pożądanych przez rolnika. Nawozy dolomitowe mimo iż cechują się doskonałą siłą zobojętniającą, to najczęściej mają niską aktywność chemiczną i to właśnie przesądza o ich powolnym działaniu odkwaszającym. Aktywność chemiczną nawozów może poprawić dobre zmielenie surowca, ale niestety jest to zabieg kosztowny. Zdarza się dość często w pierwszym a nawet drugim roku po zastosowaniu dolomitów, zwłaszcza gdy nawóz nie jest dostatecznie rozdrobniony, że działanie odkwaszające jest niewielkie. Odwrotnie jest natomiast przy stosowaniu kredy, pomimo że mniejsza jest siła zobojętniająca tego nawozu niż wapna dolomitowego, to efekt odkwaszający jest prawie natychmiastowy. Kreda taką właściwość posiada dzięki wysokiej aktywności chemicznej sięgającej wartości 80–100%. Dlatego po zastosowaniu kredy skutki odkwaszania widoczne są już w pierwszym roku i zdarza się, że utrzymują się nawet 3 lata. Skuteczność odkwaszania natomiast wapieni dolomitowych widoczna jest dopiero w drugim roku po wapnowaniu, ale w dłuższej perspektywie działanie odkwaszające trwa na ogół dłużej niż kredy.
Od kilku lat na rynku można spotkać nawozy mineralno-organiczne, które mogą zawierać nawet 30% wapnia w przeliczeniu na CaO, np. nawóz OrCal SR pHregulator. W związku z tak wysoką zawartością wapnia nawozy te mogą służyć także do regulacji odczynu gleby, należy jednak stosując je brać pod uwagę przy ustaleniu dawki, oprócz pH gleby, zawartość towarzyszących w nawozach tego typu składników pokarmowych.
