W tym okresie obserwujemy często obniżenie białka w mleku, co jest przede wszystkim wynikiem niedostatecznego zaopatrzenia krów w energię i białko nieulegające rozkładowi w żwaczu. Przebiałczenie krów wchodzących w szczyt laktacji powoduje pogłębienie ujemnego bilansu energii oraz zaburzenia płodności. Na przemianę 1g azotu z amoniaku do mocznika krowa zużywa 4,4 kcal energii NEL. Ogólnie straty energii związane z syntezą mocznika mogą być równe potrzebom na syntezę 2–3 kg mleka.

Jak powstaje

Nadmierne ilości białka ogólnego w dawce (powyżej 19–20%) powodują podwyższenie pH treści żwacza i gromadzenie w nim dużych ilości amoniaku. Zasadowica może występować w następstwie braku lub niedoboru łatwo fermentujących węglowodanów w paszy. Białka pokarmu, przez niebiałkowe związki azotowe w żwaczu rozkładane są przez enzymy bakteryjne do amoniaku. Amoniak wykorzystywany jest przez bakterie i pierwotniaki do syntezy ich własnych białek. Jest to w znacznym stopniu uzależnienie od podaży łatwo fermentujących węglowodanów. Stężenie NH₃ w treści żwacza wzrasta natychmiast po pobraniu pokarmu i osiąga maksimum po 1–4 godzinach. Do optymalnej syntezy białek stężenie powinno wynosić 5–15 mmol NH₃/l płynu żwaczowego. Nadmiar amoniaku nie jest wykorzystywany do żwaczowej syntezy białek.
Amoniak w żwaczu występuje w postaci zasady aminowej i dlatego nie jest usuwany podczas odbijania gazów. Nadmiar amoniaku dociera żyłą wrotną do wątroby, gdzie przekształca się w mocznik, który ze śliną i przez ścianę żwacza wraca z powrotem do przedżołądków lub jest wydalany przez nerki. Jeżeli produkcja amoniaku w żwaczu jest zbyt szybka i w dużych ilościach, wówczas zostaje przekroczona wydajność wątroby do syntezy mocznika i dochodzi do zasadowicy. Możliwości detoksykacyjne wątroby wynoszą około 2 mmol NH₃ /min/1kg wątroby. Górna granica poziomu amoniaku w treści żwacza wynosi 20 mg/100 ml. Powyżej 40 mg/100 ml pojawiają się pierwsze objawy alkalozy subklinicznej a przy 80–100 mg/100 ml dochodzi do zatrucia organizmu. Podczas rozwoju zasadowicy obniża się także proces jonizacji Ca i Mg, w wyniku czego powstają słabo rozpuszczalne sole anionowe. Sprzyja to powstawaniu tężyczki magnezowej, zaleganiu poporodowemu, gniciu w żwaczu oraz zaparciach i przemieszczaniu trawieńca. W środowisku żwaczu przy zasadowicy szybko namnaża się gnilna mikroflora, głównie bakterie Enterbacteriaceae (E-coli, Proteus).

Objawy choroby:

<ul> <li>upośledzony apetyt, przeżuwanie i motoryka żwacza i czepca,
nawracające wzdęcia,
okresowe stany biegunkowe,
spadek tłuszczu w mleku,
objawy podobne do porażenia,
płyn żwaczowy ma barwę brązową, wodnistą konsystencję o zapachu amoniaku,
płyn żwaczowy nie zawiera pierwotniaków.</li> </ul>
Konsekwencją wystąpienia zasadowicy u krów cielnych jest gorsza zdrowotność cieląt, które rodzą się z alkalozą i wykazują słabą żywotność i niską masę ciała. Ponadto mogą występować przykurcze ścięgien kończyn oraz zgrubienie nasad kości długich. W krwi występują zmiany biochemiczne w gospodarce elektrolitowej, tłuszczowej i węglowodanowej. Mocznik i amoniak oddziałują na rozwój pęcherzyka, owulacje, zapłodnienia i rozwój zarodków. U krów z zasadowicą dochodzi do osłabienia czynności rozrodczych, ciężkich porodów, opóźnienia inwolucji macicy i czasu wystąpienia cyklu jajnikowego. Zaburzenia immunologiczne objawiające się upośledzeniem funkcji białych ciałek krwi, stwarzają wspólne ryzyko wystąpienia zapalenia wymienia i macicy. Alkaloza metaboliczna z niedoborem wapnia występuje wtórnie przy przemieszczaniu trawieńca. Istnieje ścisły związek między zasadowicą, a porażeniem poporodowym, ponieważ receptory białkowe na powierzchni kości i nerek rozpoznające parathormon są mniej aktywne, jak również nie powstaje aktywna forma witaminy D₃.

Jak rozpoznać chorobę i jak ją leczyć?

– wartość pH treści żwacza przy zasadowicy wynosi ponad 7,5 a w formie gnilnej nawet 8,5,
– barwa treści żwacza jest brunatna o zapachu amoniaku lub gnilnym oraz wodnistej konsystencji,
– ocena zawartości składników mleka może być myląca, ponieważ mocznik charakteryzuje się dużą zmiennością indywidualną.
Po stwierdzeniu zasadowicy konieczna jest zmiana diety z ograniczoną ilością białka i N-niebiałkowego i zwiększona podaż pasz energetycznych,bogatych w skrobię. Korzystnie działa dodanie do paszy propionianu sodu lub wapnia oraz podanie płynu żwaczowego od zdrowych krów. Można też podać zwierzęciu 0,5–1,0 litra 3% roztworu octu spirytusowego z wodą (w stosunku 1:1) oraz 100 g kwasu glutaminowego. Pomocne są także iniekcja glukonianu wapniu i magnezu.

Prof. dr hab. Adam Traczykowski

<ul> </ul>