W minionych latach zdarzało się, że masowe naloty skrzypionek odbywały się już w ostatniej dekadzie kwietnia. W tym roku to mało prawdopodobne. Mimo że wiosna wystartowała wcześnie, to jest chłodna i w pierwszych dwóch tygodniach kwietnia z niewielkimi przymrozkami nocą. To nie sprzyja skrzypionkom. Możliwe jest, że nie będzie większych problemów ze szkodami wyrządzanymi przez larwy skrzypionek na liściach zbóż i kukurydzy. Czas pokaże, bo są w środowisku i czekają na ocieplenie.

Dwa szkodliwe gatunki

Zbożom szkodzą dwa gatunki skrzypionek – skrzypionka zbożowa i skrzypionka błękitek. Chrząszcze skrzypionek zimują w ściółce, darni lub między korzeniami. Według biologii tych szkodników opracowanej w Instytucie Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu, chrząszcze skrzypionki zbożowej (są dwa gatunki: Oulema melanopus i Oulema duftschmidi) i skrzypionki błękitek (Oulema gallaeciana) pojawiają się wiosną na roślinach żywicielskich (głównie jęczmień, pszenica, pszenżyto i owies, rzadziej plantacje żyta), gdy temperatura powietrza przez 2–3 dni przekracza 10°C.
Żerowanie chrząszczy skrzypionek (żer uzupełniający) w sprzyjających warunkach rozpoczyna się w II dekadzie kwietnia, po czym po kopulacji samice składają jaja (trwa to od połowy maja do połowy czerwca). Jaja są długości około 1 mm, koloru miodowożółtego składane są na górnej stronie blaszki liściowej zbóż wzdłuż nerwów pojedynczo lub po kilka w jednym rzędzie.
Po upływie około dwóch tygodni z jaj wylęgają się larwy (są brunatnożółte z kulistą czarną głową, a całe ich ciało pokryte jest lepkim śluzem i kałem), które wyjadają tkankę miękiszową wzdłuż nerwów liścia. Kolejnym etapem rozwoju jest stadium poczwarki (skrzypionka zbożowa przepoczwarcza się w glebie, a błękitek na roślinach w piankowych kokonach), które trwa około 12 dni. Po przepoczwarczeniu chrząszcze skrzypionek żerują jeszcze przez jakiś czas na trawach i samosiewach, po czym kryją się na zimowanie. W ciągu roku rozwija się jedno pokolenie.

Zeskrobują miękisz do gołego

Szkodliwość skrzypionek żerujących na liściach zbóż polega na niszczeniu tkanki miękiszowej liści, w wyniku czego powstają wyraźne, podłużne otwory wzdłuż nerwów w różnych partiach liścia. Szkody wyrządzane przez chrząszcze nie mają znaczenia gospodarczego.
Stadium szkodliwym o znaczeniu gospodarczym są larwy, które niszczą górną epidermę (skórkę) liścia i tkankę miękiszową, natomiast skórka dolna pozostaje nieuszkodzona. Po pewnym czasie dolna skórka blaszki liściowej zasycha i bieleje. W wyniku żerowania skrzypionek liście zbóż zabrudzone są lepką substancją i kałem larw. Najgorsze jest to, że larwy powodują największe uszkodzenia na najważniejszych liściach – podflagowym i flagowym.
Naukowcy szacują, że jedna larwa skrzypionki może zniszczyć do 3,5 cm² powierzchni liścia. Kilka larw na liściu jest w stanie zeskrobać cały miękisz. Biorąc pod uwagę fakt, że w sprzyjających warunkach jedna samica skrzypionki może złożyć nawet do 300 jaj zagrożenie jest olbrzymie.

Próg szkodliwości

Systematyczną lustrację zagrożenia należy prowadzić, kiedy chrząszcze skrzypionek odbywają żer regeneracyjny i kopulują ze sobą. To może mieć miejsce już za kilka dni. Stwierdzenie 10–15 chrząszczy na 1 m² w uprawach pszenicy ozimej daje podstawę do przewidywania większej liczebności larw na obserwowanej plantacji. Powtórną lustrację należy przeprowadzić w czasie wylęgu larw. Powinna ona dać odpowiedź co do lokalizacji miejsca masowego ich wystąpienia i szacunkowej liczebności. W tym celu należy w zależności od wielkości pola analizować od 100 do 150 źdźbeł w różnych punktach pola (po 10 źdźbeł wybranych losowo z każdego punktu).
Decyzję o potrzebie chemicznego zwalczania należy podejmować indywidualnie dla każdej plantacji, uwzględniając ekonomiczny próg szkodliwości. W przypadku skrzypionek wynosi on:
• 1˜–2 larwy na 1 źdźble pszenicy ozimej, pszenżyta ozimego i żyta,
• 1 larwa na 2–3 źdźbła jęczmienia ozimego i jarego, pszenicy jarej, pszenżyta jarego i owsa.
Według zaleceń IOR – PIB w Poznaniu, zwalczanie skrzypionek przeprowadza się w okresie, kiedy na plantacjach zbóż następuje masowy wyląg larw ze składanych jaj i jednocześnie obserwowane są larwy obu gatunków wielkości około 4 mm z najwcześniej złożonych jaj. 
Oba stadia rozwojowe określają optymalny termin zwalczania skrzypionek.

Może wystarczyć zabieg brzegowy

Przed decyzją o zabiegu chemicznym warto uwzględnić ograniczenie powierzchni zabiegu do zabiegów brzegowych lub punktowych, jeżeli szkodnik nie występuje na całej plantacji. Zalecane jest stosowanie mieszanin środków ochrony roślin i nawozów płynnych (przebadanych połączeń), co ogranicza liczbę wjazdów na pole i zmniejsza mechaniczne uszkadzanie roślin. Trzeba chronić gatunki pożyteczne poprzez unikanie stosowania insektycydów o szerokim spektrum działania i zastępować je środkami selektywnymi.
Należy też prawidłowo dobierać termin zabiegu tak, aby nie powodować wysokiej śmiertelności owadów pożytecznych. Jeżeli nie mamy innego wyjścia i konieczny jest oprysk – bardzo ważne jest dokładne zapoznanie się z treścią etykiety–instrukcji stosowania dołączonej do każdego środka ochrony roślin i przestrzeganie informacji w niej zawartych. Okres prewencji dla pszczół jest informacją o oddziaływaniu środka także na inne owady pożyteczne.

Marek Kalinowski