Przy skarmianiu do woli młodej runi łąkowej krowy pobierają znacznie więcej białka niż są w stanie wykorzystać do produkcji mleka. Dlatego też krowy pasące się na bardzo dobrym pastwisku mają wysokie poziomy mocznika w mleku.Poziom mocznika w mleku uzależniony jest bowiem od ilości amoniaku, który powstaje na skutek rozkładu białka paszy w żwaczu. W sytuacji nadmiernej ilości amoniaku w żwaczu (co związane jest z nadmiarem białka w dawce pokarmowej lub niedoborem energii) amoniak przedostaje się do krwi, a następnie do wątroby, gdzie przekształcony zostaje w mocznik. Ten, wraz z krwią przedostaje się m.in. do gruczołu mlekowego i do mleka.
Na zawartość mocznika w mleku – obok poziomu białka i energii w dawce pokarmowej – wpływ ma również wiele innych czynników, takich jak: rasa krów, wydajność, wiek zwierzęcia, okres laktacji, a nawet godziny doju. Krowy w pierwszych 4–6 tygodniach laktacji mają w mleku mało mocznika, co spowodowane jest fizjologią organizmu. W tym czasie za szybkim wzrostem wydajności nie idzie bowiem dobre pobranie paszy. W miarę poprawy apetytu i wzrostu wydajności należy spodziewać się zwiększenia ilości mocznika w mleku. krowy wysoko wydajne produkują mleko z wyższą zawartością mocznika. Z kolei mleko krów starszych zawiera zwykle więcej mocznika niż młodych. Przy żywieniu tradycyjnym największe stężenie mocznika pojawia się w mleku około 4–6 godzin po odpasie.
Zawartość białka w mleku określana jest głównie przez genetykę zwierzęcia. Jednak zmiany składu mogą również wskazywać na jakość żywienia. Zbyt duża podaż energii w dawce będzie objawiać się zwiększoną zawartością białka, zbyt niska zmniejszoną. Krowa (w stosunku do średniej zawartości białka) nie powinna wykazywać większej różnicy niż 0,2–0,3% w dół na początku laktacji i tyle samo w górę na końcu laktacji. Kiedy wahania są większe, może wskazywać na zaburzenia w przemianie materii. Zwiększona zawartość białka na końcu laktacji świadczy o znacznej nadwyżce energii, która może prowadzić do zatuczenia krów. Natomiast zmniejszona zawartość białka na początku laktacji wskazuje na zbyt małe pobranie energii, czego przyczyną może być zbyt mała ilość dobrych pasz objętościowych, błędy w technice żywienia lub zbyt tłuste krowy przy wycieleniu.
Oceniając łącznie zawartość białka i mocznika w mleku, można z dużą dokładnością ocenić bilans energetyczno-białkowy krów. Przy tej ocenie należy uwzględnić także zawartość tłuszczu w mleku, kondycję krów, występowanie schorzeń metabolicznych i innych wskaźników poprawności żywienia. Gdy poziom mocznika i białka w mleku odbiega od oczekiwanego, świadczy to o nadmiarze białka w stosunku do energii w dawce pokarmowej, a niska zawartość tłuszczu sugeruje niedobór włókna strukturalnego w paszach. Synteza białka mleka wymaga dużej ilości energii. Dlatego w praktyce, powodem niskiej zawartości białka w mleku częściej bywa brak energii niż białka w paszy.
Beata Dąbrowska
