Tymczasem w Afryce i podobnych rejonach świata, rolę zboża chlebowego i pastewnego spełnia sorgo ziarnowe zajmujące ponad 50 mln ha. Sorgo ziarnowe należy do gatunku (Sorghum bicolor L. Moench) z rodziny wiechlinowatych (Poaceae). Poza tym jest kserofitem tzn. przystosowanym do suchych warunków. Posiada silnie rozwinięty system korzeniowy pozwalający na pobieranie wody z dużej głębokości. Na liściach i łodygach wytwarza wosk chroniący przed nadmierną ewaporacją.
r e k l a m a
Ziarno doskonałe na mąkę bezglutenową
Warto zatem sprawdzić w polskich warunkach możliwości i opłacalność uprawy sorgo ziarnowego. Można je wykorzystać w produkcji mąki bezglutenowej lub bioetanolu, a słomę można przeznaczać na cele energetyczne do spalania w formie pelletu lub brykietów. Dotychczas ziarno sorgo przeznaczane do produkcji pokarmów bezglutenowych (niskobiałkowych i żywności funkcjonalnej) jest importowane z krajów Bliskiego Wschodu. Takie pokarmy zawierają cenne aminokwasy: lizynę i tryptofan, witaminy z grupy B oraz dużą ilość magnezu i cynku. Całkowicie są pozbawiona glutenu i dlatego są bezpieczne dla alergików i osób cierpiących na nietolerancję pokarmową czy też celiakię. Wyroby otrzymane z mąki bezglutenowej są smaczne i mają wyższą wartość odżywczą niż z mąki pszennej. Mąka gryczana jest również bezglutenowa, ale jest bardziej ciemna, o gorzkim smaku w porównaniu z mąką sorga ziarnowego. Dla wielu osób unikanie żywności glutenowej stało się bowiem koniecznością życiową.
Biorąc pod uwagę te trendy, w celu oceny przydatności uprawy sorgo ziarnowego w warunkach klimatyczno-glebowych naszego kraju, podjęto w 2016 roku doświadczenia polowe 5 odmian pochodzących z niemieckiej hodowli roślin, w porównaniu z kukurydzą uprawianą na ziarno. Doświadczenia polowe przeprowadzono w latach 2016–2018 w ZD IWNiRZ Stary Sielec pow. Rawicz, położonym w rejonie o małej ilości opadów atmosferycznych (< 550 mm) i niskim poziomie wody gruntowej. Doświadczenia prowadzono na glebach bielicowych zalegających na glinie o pH 5,5–6,5 i średniej zasobności w składniki pokarmowe, na stanowisku po pszenicy ozimej.
Uprawę roli pod sorgo ziarnowe dokonywano zgodnie z zasadami dobrej praktyki rolniczej tzn. po zbiorze pszenicy wykonywano podorywkę, bronowanie i jesienią orkę na średnią głębokość. Wiosną włókę, bronowanie, wysiew nawozów mineralnych i nasion. Bezpośrednio przed siewem dokonywano nawożenia w kg/ha: 100 N, 60 P₂O₅, 120 K₂O i 30 MgO. Do siewu wykorzystywano 5 odmian sorgo ziarnowego wymienionych w tabeli 1 i 2 w ilości 12 kg/ha zaprawionych nasion oraz kukurydzę odmiana Opoka w ilości 80 kg/ha przy rozstawie rzędów 40 cm w dniach od 6–7 maja.
Plonuje dobrze, a najlepiej w lata suche
Rośliny zbierano w fazie pełnej dojrzałości ziarna w dniach 15.09.2016 r., 29.09.2017 r. i 18.09.2018 r. W tym samym czasie zbierano również kukurydzę na ziarno. Podczas zbioru pobierano próby nasion i słomy z każdego poletka po 1 kg a następnie ze zmieszanych prób pobierano referencyjną ilość z każdej odmiany do oznaczania wilgotności ziarna i słomy oraz bioetanolu w ziarnie i wartości energetycznej słomy. Trzeba nadmienić, że w latach prowadzenia doświadczeń występowały duże różnice w przebiegu pogody. Szczególnie w 2018 roku ilość opadów wynosiła tylko 285 mm od marca do września, a temp. powietrza w tym roku była wyższa o 2,2°C od średniej wieloletniej wynoszącej 16,3°C. W pozostałych dwóch latach temperatury powietrza i opady były podobne do średniej wieloletniej.
Wyniki doświadczeń polowych wyrażone w plonach ziarna przy 15% wilgotności i słomy odziarnionej przy 15% suchej masy uzyskane w latach 2016–2018 przedstawiono w tabelach 1 i 2. Z porównywanych odmian sorgo ziarnowego najwyższe plony zarówno ziarna (54,4 dt/ha), jak też słomy (473 dt/ha) dała średnio odmiana Sweet Suzanna. Natomiast najniższe plony ziarna (42,4 dt/ha) dała odmiana J-GK-813. Plony ziarna kukurydzy Opoka były średnio za 3 lata wyższe a słomy niższe od porównywanych odmian sorgo ziarnowego. Jedynie w 2018 roku plony ziarna kukurydzy były wyższe tylko od niektórych odmian: Sweet Karolina i J-GK-813. Pozostałe 3 odmiany sorgo ziarnowego dały wyższe plony zarówno ziarna, jak i słomy od kukurydzy, co jest uzasadnione wysoką temperaturą powietrza i małą ilością opadów w 2018 roku. Badania wydajności etanolu wykazały większą wartość z ziarna kukurydzy niż w odmianach sorgo. Natomiast wydajność energetyczna odziarnionej słomy odmian sorgo była wyższa od średniej wydajności energetycznej słomy kukurydzy.
r e k l a m a
Duży potencjał dochodowy
Wyniki badań wstępnych wskazują na konieczność kontynuowania doświadczeń badawczo-wdrożeniowych nad poznaniem przydatności sorgo ziarnowego do produkcji żywności w naszym kraju. Bowiem wysoka wartość przychodów (> 40 tys. zł/ha) ze sprzedaży mąki bezglutenowej sorgo ziarnowego oraz słomy odziarnionej przeznaczonej do produkcji bioenergii stanowią uzasadniony ekonomicznie sposób poprawiania rentowności gospodarstw rolnych.
Reasumując wyniki trzyletnich doświadczeń polowych wykonanych w ZD Stary Sielec na glebie średnio przydatnej rolniczo w warunkach ocieplającego się klimatu wskazują na większą przydatność ekonomiczną uprawy sorgo ziarnowego od kukurydzy uprawianej na ziarno. W warunkach niedoboru wody w glebie i wysokich temperatur powietrza na przykładzie 2018 roku, plony ziarna sorgo były wyższe od kukurydzy. W pozostałych latach przy większej wilgotności gleby i powietrza, plony ziarna sorgo niektórych odmian były niższe od plonów ziarna kukurydzy. Jednak wyższe ceny rynkowe ziarna sorgo od ziarna kukurydzy powodują, że przychody z uprawy sorgo ziarnowego są większe. Warto przyjrzeć się dokładnie wynikom doświadczeń w tabelach. Ziarno sorgo najlepiej wykorzystać do produkcji mąki bezglutenowej, której wartość rynkowa jest bardzo wysoka i waha się od 15–17 zł/kg. A zatem, uprawa tej rośliny w Polsce jako towaru antyimportowego w warunkach ocieplającego się klimatu jest ekonomicznie uzasadniona. Z powyższych powodów uprawa sorgo ziarnowego może być bardzo atrakcyjna i dochodowa.
