XTeść i teściowa przekazali aktem darowizny gospodarstwo synowi. Teściowa już nie żyje, a teść ma ponad 80 lat, choruje i wymaga opieki. Syn wydzierżawił gospodarstwo i wyprowadził się z domu, w którym mieszkał wspólnie z ojcem, pozbawiając go w ten sposób jakiejkolwiek pomocy. Żona musiała zabrać ojca do siebie. Czy na bracie żony, który otrzymał gospodarstwo, ciąży obowiązek opieki nad ojcem? Co w tej sytuacji można zrobić?
YZgodnie z art. 888 § 1 Kodeksu cywilnego, przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. W umowie darowizny – inaczej niż w umowie o dożywocie – nie przewiduje się zatem obowiązku sprawowania opieki nad darczyńcą. Moralnym obowiązkiem obdarowanego dziecka względem jego rodzica jest udzielenie wsparcia darczyńcy w potrzebie czy zaopiekowanie się nim w chorobie, natomiast etycznie nagannym jest, aby obdarowane nieruchomością dziecko pozostawiało rodzica, nie zważając na jego stan zdrowia.
Uchylanie się od pomocy i opieki ze strony członka bliskiej rodziny może być uznane w konkretnych okolicznościach za rażącą niewdzięczność. W myśl zaś art. 898 § 1 k.c. darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.
Jak stwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z 10 kwietnia 2019 r. (sygn. akt: IV CSK 421/18), odwołanie darowizny na podstawie ww. przepisu uzasadnia takie zachowanie obdarowanego, które cechuje się znacznym nasileniem złej woli kierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy lub szkody majątkowej. Wśród przykładów czynów świadczących o rażącej niewdzięczności obdarowanego wymienia się w szczególności odmówienie pomocy w chorobie, odmowę pomocy osobom starszym, naruszenie czci, naruszenie nietykalności cielesnej, rozpowszechnianie uwłaczających informacji o darczyńcy, pobicie czy ciężkie znieważenia. W każdym przypadku na sądzie spoczywa ocena, czy obdarowany rzeczywiście swoim zachowaniem w stosunku do darczyńcy wypełnił przesłankę rażącej niewdzięczności, a jej podstawę stanowią szczegółowe okoliczności faktyczne konkretnej sprawy.
Odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie. Darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.
W momencie złożenia oświadczenia o odwołaniu darowizny powstaje zobowiązanie do zwrotu jej przedmiotu, czyli do przeniesienia własności przez obdarowanego na darczyńcę.
Jeżeli obdarowany tego nie zrobi w wyznaczonym terminie, konieczne będzie wniesienie przez teścia pozwu do sądu o zobowiązanie obdarowanego do złożenia oświadczenia woli o zwrocie darowizny. Orzeczenie tego typu zastępuje oświadczenie woli. Na podstawie wyroku można m.in. dokonać zmiany w księdze wieczystej nieruchomości. Jeśli wartość przedmiotu darowizny przekracza 75 tys. zł, właściwy jest sąd okręgowy dla miejsca zamieszkania pozwanego. Opłata wynosi 5% wartości przedmiotu sporu, czyli wartości przedmiotu darowizny, który w wyniku postępowania ma być zwrócony.
Należy pamiętać, że odwołanie darowizny i ewentualny pozew do sądu może jednak dotyczyć tylko połowy gospodarstwa, skoro teściowa, będąca jego współwłaścicielką, już nie żyje. Podczas procesu sąd ustali, czy zasadne było odwołanie darowizny. ●
