Sucha zgnilizna kapustnych jest najważniejszą chorobą rzepaku w Polsce i na świecie. Na szczęście rośnie paleta odmian rzepaku z genami odporności. To było ważne w stosowaniu zasad integrowanej ochrony roślin, a jeszcze większe znaczenie będzie miało we wdrażaniu wytycznych Zielonego Ładu.
r e k l a m a
Najlepsza jest podwójna odporność
O ile 20 lat temu naukowcy badający suchą zgniliznę kapustnych notowali kulminacyjne zarodnikowanie sprawców choroby w listopadzie to np. w 2008 r. już w październiku, a w latach 2009–2014 we wrześniu. To oczywiście skutek ocieplenia się klimatu. Wcześniejsze porażenie wzmaga presję i utrudnia ochronę. Ponadto wcześniejszy atak młodych roślin rzepaku znacznie skraca drogę sprawcom z liści przez ogonki liściowe do łodyg. Ponieważ w ochronie rzepaku najważniejsze jest zatrzymanie suchej zgnilizny kapustnych na liściu, kluczowy i podstawowy jest jesienny zabieg fungicydowy, a najlepiej wybór odmian z odpornością.
Znane są dwa typy tej odporności. Pierwszy typ odporności to tzw. rasowo-specyficzna, całkowita, monogeniczna (kontrolowana przez geny główne), zwana także pionową. Ta odporność jest efektywna przez całe życie rośliny, jest warunkowana przez pojedyncze geny. Drugi typ odporności to poligeniczna, częściowa, zwana poziomą. Ta odporność warunkowana jest przez wiele genów rasowo niespecyficznych, efektywnych głównie w stadium dojrzałej rośliny. W celu ochrony rzepaku przed epidemią suchej zgnilizny kapustnych hodowcy korzystają przeważnie z odporności poziomej, która w większości przypadków stanowi o dość trwałym typie odporności. Odporność pionowa wymaga ciągłego odnawiania poprzez wprowadzanie nowych genów.
W praktyce występują problemy bo sprawcy chorób, również grzyb L. maculans, pokonują odporność odmian. Sposobem na utrzymanie stabilnej odporności jest połączenie zmianowania z krótkim czasem uprawy różnych genotypów (różnych odmian z odmienną odpornością). Dobra w praktyce okazuje się kombinacja odporności poziomej i pionowej, która najskuteczniej ogranicza porażenie rzepaku ozimego przez suchą zgniliznę kapustnych. Odporność pozioma odmiany zwiększa trwałość działania genu odpowiedzialnego za odporność pionową. Dlatego w aktualnie prowadzonej hodowli rzepaku ozimego skuteczną metodą ochrony roślin jest łączenie odporności pionowej z poziomą, z wykorzystaniem głównych genów odporności Rlm7.
Groźniejszy jest grzyb L. maculans
Bardziej agresywnym sprawcą suchej zgnilizny kapustnych jest grzyb Leptosphaeria maculans. W Polsce sucha zgnilizna kapustnych jest większym problemem od zachodniej strony Wisły, gdzie dominuje właśnie L. maculans. Na wschodzie i północnym wschodzie Polski są krótsze jesienie i później ruszające wiosny, co obniża presję tego patogena, a poza tym występuje tu łagodniejszy atakujący powierzchniowo grzyb zgnilizny Phoma lingam z gatunku L. biglobosa. Dlatego odmianami odpornymi warto się interesować, zwłaszcza na zachód od Wiły. W materiałach promocyjnych odmian rzepaku z odpornością na suchą zgniliznę kapustnych znajdziemy różne oznaczenia i rodzaje tej odporności. Najwięcej mieszańców jest z odpornością Rlm7 i kilka z nową odpornością APR37. Najnowszym genem odporności jest RlmS.
To bardzo dobrze, bo odmiany z genem Rlm7 są niestety narażone na przełamanie odporności (stwierdza się to np. we Francji). Odporność APR37 i RlmS rozwiązuje ten problem. Oczywiście geny odporności w odmianach sprzedawanych na krajowym rynku nie są ostateczną bronią hodowców. Prace ciągle trwają a na świecie poznano i opisano do tej pory wiele z nich, m.in. geny odporności na L. maculans od Rlm1 do Rlm10 oraz geny od LepR1 do LepR4.
A jak reagują odmiany odporne na atak suchej zgnilizny kapustnych? Odcinają zaatakowane tkanki liści nekrotycznym pierścieniem. Grzyb ma odciętą drogę do wiązek przewodzących i nie dostanie się przez ogonki liściowe do łodygi. Obecnie ok. 25% odmian rzepaku zarejestrowanych w Polsce posiada specyficzny gen odporności na suchą zgniliznę kapustnych. W zdecydowanej większości jest to gen Rlm7.
