Same więc zalety, jednak pozytywne skutki tego zabiegu muszą się naturalnie pokazać w dłuższym aspekcie czasowym oraz ścierać z naturalnymi przyczynami zakwaszania gleb, jest to nieuniknione. Pomimo iż badania naukowe potwierdzają, że utrzymująca się przez dłuższy okres wartości pH <4,5 wskazuje na niebezpieczeństwo degradacji środowiska glebowego, nie zaleca się jednak radykalnego, szybkiego odkwaszania gleb, należy je zaplanować w dłuższym czasie.
r e k l a m a
Przy niskim pH cierpi gleba i rośliny
W Polsce nadal możliwości produkcyjne gleb ogranicza przewaga gleb lekkich (35%) i bardzo lekkich (30%), charakteryzujących się często odczynem bardzo kwaśnym i kwaśnym. Należy też pamiętać, że duże zakwaszenie gleb nie jest charakterystyczne dla całej Polski, ale występuje regionalnie. Wciąż najgorsza pod tym względem sytuacja jest na Podkarpaciu, w województwie łódzkim i mazowieckim. Pilnego wapnowania gleb potrzebują także gleby w województwach: małopolskim, podlaskim i warmińsko-mazurskim. Dochodzi tam nie tylko do zmniejszenia efektywności wykorzystania stosowanych nawozów mineralnych, ale zwiększonego wymycia azotanów, chlorków i siarczanów oraz do braku możliwości głównie wapnia i magnezu, w ilościach koniecznych do prawidłowego pobierania i gospodarki azotem. U roślin następuje zahamowanie rozwoju systemu korzeniowego, w związku z tym zmniejszenie pobierania wody i składników pokarmowych, w efekcie roślina nie może rozwijać się prawidłowo i wydać plonu.
Wapnowanie jest podstawowym i bardzo ważnym zabiegiem agrotechnicznym o wielostronnym korzystnym wpływie na właściwości fizyczne, fizykochemiczne i biologiczne gleby
Z powodu znacznego zakwaszenia gleb syntetyczny wskaźnik jakości polskich gleb ocenia się na zaledwie 60–70 punktów i jest to wartość niska w stosunku do 100 punktów osiąganych u naszych zachodnich i południowych sąsiadów. Przedkłada się na ten wynik wciąż niskie zużycie nawozów wapniowych, które oscyluje wokół zaledwie 50 kg CaO/ha. Natomiast średnie zużycie nawozów azotowych w Polsce jest nadal wysokie, a aby zneutralizować 1 kg wysianego azotu potrzeba 1,5 kg CaO. Wysianie zatem 73 kg azotu na hektar, wymaga zastosowania co najmniej 110 kg CaO/ha. Jednak tak się nie dzieje i sprawia, że średni wskaźnik zakwaszenia gleb w Polsce jest nadal wysoki w porównaniu do innych krajów UE o podobnych uwarunkowaniach klimatyczno-glebowych. Ponadto ze względu na przewagę gleb piaszczystych w Polsce podejmowane próby wykorzystania nawozów mineralnych jako rekompensaty do poprawy żyzności gleb, powoduje "efekt błędnego koła", gdyż azot mineralny przyspiesza proces mineralizacji zarówno trwałego humusu, jak i świeżo wprowadzanej do gleby materii organicznej i zakwasza glebę.
Pierwsze kroki do wapnowania
Odczyn gleb jest najłatwiej mierzalnym i zarazem podstawowym parametrem ich jakości. Do wykonania zabiegu wapnowania jest konieczne określenie aktualnego odczynu gleby, czyli stwierdzenia, w jakim stopniu gleba jest zakwaszona. Należy pamiętać, że utrzymanie w warunkach uprawy gleby i roślin, optymalnego odczynu gleby jest trudne, gdyż po każdym sezonie wegetacyjnym odczyn może się obniżać w wyniku naturalnie zachodzących procesów mineralizacji glebowej materii organicznej i pobrania przez rośliny wapnia i magnezu z plonem.
W polskim rolnictwie wciąż brak jest świadomości, że gleby w gospodarstwie są zakwaszone lub nawet silnie kwaśne. Najczęstszą przyczyną utrzymywania w gospodarstwie zakwaszonych gleb jest brak aktualnych analiz odczynu gleby (pH). Dosyć powszechny wśród rolników jest czynnik ekonomiczny. Zabieg wapnowania (zakup wapna, transport + rozsiew) jest uważany za zbyt kosztowny. Rolnicy zatem stawiając na szali inne nawozy mineralne rezygnują z zakupu wapna i popełniają w ten sposób bardzo poważny błąd, gdyż składniki pokarmowe z nawozów w kwaśnych glebach są niedostępne dla roślin. Zatem zamiast zyskać wysokie plony, tracą je. Dlatego też w województwach, w których gleby wymagają pilnego wapnowania potencjalne straty stosowanych składników nawozowych przekraczają 10%.
Warunkiem największej efektywności wapnowania jest zastosowanie nie tylko optymalnej dawki CaO, ale i odpowiedniej formy nawozu. Obowiązuje zasada, że na gleby bardzo lekkie i lekkie stosuje się wapno węglanowe (CaCO3), łagodnie zmieniające odczyn gleby. Na gleby średnie i ciężkie zaleca się stosowanie wapna tlenkowego CaO, które działa szybciej na zmianę odczynu i rozluźnia gleby poprawiając stosunki powietrzno-wodne.
r e k l a m a
Jakie są potrzeby gleby i dawki CaO
Ponieważ dawkę wapna wyznacza się w oparciu o pomiar aktualnego odczynu gleby, to należy przed wysianiem wapna wykonać analizę chemiczną gleby w Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w celu ustalenia jej aktualnego pH! Dzięki temu niedrogiemu badaniu rolnik poznaje odczyn gleby i zyskuje możliwość trafnego wyboru rodzaju wapna.
Przy badaniu odczynu gleby niezwykle istotne jest reprezentatywne pobranie próbki glebowej oraz rzetelna analiza. Dlatego takie badania najlepiej jest zlecać wyspecjalizowanym jednostkom zajmującym się agrochemiczną obsługą rolnictwa oraz posiadającym stosowną akredytację i doświadczenie np. Okręgowe Stacje Chemiczno-Rolnicze.
W metodzie oznaczania odczynu gleby przez stacje chemiczno-rolnicze wykorzystuje się prawidłowość, że każda gleba ze względu na określoną wielkość kompleksu sorpcyjnego gleby posiada właściwy dla niej zakres optymalnego odczynu. Powyżej tego zakresu zabieg wapnowania jest zbędny (tabela 1). Wapnowanie takiej gleby powodowałoby jej przewapnowanie, które jest szkodliwe w efekcie nie tylko dla gleby, ale i roślin. Mając wyniki aktualnego odczynu gleby, znając kategorię agronomiczną gleb i potrzeby wapnowania zgodnie z danymi w tabeli ustalamy wielkość dawek nawozów wapniowych i wapniowo-magnezowych w przeliczeniu na CaO.
Wapnowanie interwencyjne
Odczyn gleby należy kontrolować w cyklach dwu- lub trzysezonowych. Na tej podstawie należy podjąć decyzje czy będzie to wapnowanie podtrzymujące żyzność gleby, czy też krytyczne, to znaczy wtedy gdy odczyn gleby jest silnie kwaśny, a planujemy wysiać rośliny wrażliwe na odczyn gleby i istnieje ryzyko utraty plonu. Wapniowanie wykonane w terminie optymalnym obejmuje okres po żniwach, przed planowanym wysiewem roślin ozimych. Wapnowanie interwencyjne wykonuje się tuż przed lub po wysiewie w pełnym okresie wegetacji. Wówczas wskazaniem do wykonania tego typu zabiegu są wizualne skutki zakwaszenia gleby. Rośliny nie rozwijają się, pojawiają się rośliny wskaźnikowe kwaśnego odczynu gleby. Wapnowanie ma uratować plony, np. rzepaku ozimego lub pszenicy ozimej. Oba gatunki są bardzo wrażliwe na zakwaszenie. Należy pamiętać, że takie wapnowanie ma charakter pogłównego i może być nieskuteczne. Dlatego też należy stosować do tego zabiegu wapna granulowane i dobrze rozpuszczalne w wodzie. Dawka wapnowania interwencyjnego nie może być duża, a oscylować w granicach 0,5–1 max t/ha.
Zawsze zabieg wapnowania jest tym skuteczniejszy im okres między zbiorem "starej" rośliny a siewem "nowej" rośliny jest dłuższy. W przypadku gleb zakwaszonych i jednocześnie z niedoborem magnezu należy wysiać nawozy wapniowo-magnezowe. Gdy natomiast wyniki analizy gleby potwierdzają wystarczającą zasobność gleby w przyswajalny magnez, wystarczy wysiać zwykłe wapno nawozowe.
Należy pamiętać, że szybkość działania nawozów odkwaszających zależy od rodzaju wapna i rządzi się następującą prawidłowością:
Wapno tlenkowe>mieszane (tlenkowo-węglanowe)>kreda> węglanowe mielone
Wapnując gleby należy przestrzegać szeregu zaleceń, które gwarantują skuteczność tego zabiegu. Nie należy łączyć zabiegu wapnowania ze stosowaniem nawozów naturalnych oraz nawozów mineralnych zawierających azot w formie amonowej. Nawożenie obornikiem świeżo wapnowanego pola jest nieefektywne. Dlatego wskazane jest, aby między wapnowaniem a wprowadzaniem do gleby innych nawozów mineralnych lub organicznych upłynęło co najmniej 6 tygodni. Ponadto wapnowania gleby nie można łączyć ze stosowaniem większości nawozów mineralnych, gdyż prowadzi to do strat składników pokarmowych. Dotyczy to między innymi azotu ulatniającego się do atmosfery w postaci amoniaku oraz fosforu, który w połączeniu ze związkami wapniowymi ulega uwstecznieniu do form niedostępnych dla roślin. Nie należy stosować nawozów wapniowych na gleby nieużytkowane rolniczo (odłogi, tereny ekologiczne), a zwłaszcza położonych w strefach ochronnych i strefach wrażliwych wód, gdyż wapnowanie może zwiększyć zasób azotu mineralnego powodując tym samym wzrost zagrożeń środowiskowych.
Zobacz także
Bezpieczeństwo podczas wapnowania
Wapnując gleby należy przestrzegać podobnych zasad bezpieczeństwa jak w postępowaniu z chemicznymi związkami nieorganicznymi. Mimo iż nawozy wapniowe nie są truciznami i nie są toksyczne, to jednak mogą uczulać, podrażniać. Należy pamiętać, że tlenek i wodorotlenek wapnia to substancje żrące, szczególnie niebezpieczne w zetknięciu ze śliną, skórą i oczami – wywołują zapalnie spojówek oczu, podrażniają drogi oddechowe, a po zetknięciu się ze skóra powstają rany i owrzodzenia. Dlatego też podczas zabiegu wapnowania należy zachować odpowiednie środki ostrożności! Zabiegu wapnowania nie wolno rozpoczynać na czczo, ponadto w miejscu wapnowania nie należy spożywać posiłków i nie wolno palić! Należy unikać zanieczyszczenia skóry i oczu. Podczas stosowania wapna nosić odpowiednią odzież ochronną, rękawice ochronne oraz okulary lub ochronę twarzy. W razie połknięcia wapna niezwłocznie zasięgnąć porady lekarza – jeśli to możliwe pokazać etykietę lub opakowanie środka wapnującego. W przypadku podrażnienia dróg oddechowych należy szybko usunąć lub szybko zabezpieczyć w miarę możliwości źródło pyłu a osoby z kaszlem i zaburzeniami oddechu szybko wyprowadzić na świeże powietrze z dala od miejsca pylenia. Tak samo postępujemy ze zwierzętami.
Należy też specjalnie oznakować miejsca magazynowania nawozów, szczególnie tych z wysoką zawartością CaO (nawozy wapniowe tlenkowe). Nawozy wapniowe należy przechowywać luzem w silosach bądź pryzmach uformowanych na utwardzanym, nieprzepuszczalnym podłożu. Pryzmy powinny być zlokalizowane w bezpiecznej odległości (co najmniej 20 m) od cieków wodnych i zabezpieczone przed przemywaniem przez wody opadowe lub pod zadaszeniem.
Nawozy wapniowe w opakowaniach jednostkowych (w workach lub big-bagach) należy przechowywać w pozycji pionowej w suchym i zacienionym miejscu. Należy je chronić przed dziećmi, przechowywać z dała od żywności i paszy dla zwierząt. Opakowania należy utylizować zgodnie z zasadami postępowania z odpadami, zaleca się sprowadzać szczelność kontenerów wielokrotnego użytku.
