XRodzice przekazali mi w latach 90. ubiegłego wieku gospodarstwo rolne. Tata zmarł w 2000 roku, a mama w 2019. Siostra domaga się teraz zachowku. Jakie są zasady wyliczenia jego wysokości? Miałam troje rodzeństwa.
YPo pierwsze, należy mieć na uwadze, iż według art. 1007 k.c., roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu (§ 1). Natomiast roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem 5 lat od otwarcia spadku (§ 2). Zatem obecnie siostra może żądać zachowku tylko z majątku mamy. Od śmierci taty minęło 5 lat, więc nastąpiło przedawnienie.
Po drugie, zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się w ramach zachowku, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. W innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału.
Po trzecie, art. 995 k.c. wskazuje, że wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania i cen z chwili ustalania zachowku. Z kolei wartość przedmiotu zapisu windykacyjnego oblicza się według stanu z chwili otwarcia spadku i cen z chwili ustalania zachowku.
Po czwarte, według art. 1000 k.c., jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny. Jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi on odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.
Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 29 czerwca 2020 r. (sygn. akt: V ACa 532/19) orzekł, że umowa przekazania gospodarstwa rolnego jest umową odrębną od umowy darowizny. Przyczyną jej zawarcia jest bowiem dążenie do uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego, której następstwem jest wzajemna zależność umowy i decyzji w przedmiocie tych świadczeń ubezpieczeniowych (…). Konsekwencje przyjęcia, że umowa przekazania nie jest darowizną i nie mają do niej zastosowania przepisy Kodeksu cywilnego regulujące umowę darowizny, odnoszą się zatem również do doliczania darowizn do substratu zachowku, która została uregulowana w art. 993 i 994 k.c.
Sąd doszedł także do wniosku, że wartości gospodarstwa rolnego przekazanego następcy na podstawie art. 52 ust. 1 ustawy z 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym i innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz. U. Nr 32, poz. 140) nie uwzględnia się przy ustalaniu zachowku.
Z kolei Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 2 kwietnia 2019 r. (sygn. akt: I ACa 329/18) stwierdził, że przy ustalaniu wartości spadku w celu obliczenia wartości zachowku należnego uprawnionemu nie uwzględnia się wartości gospodarstwa rolnego przekazanego następcy. ●
