Część z działań rolno-środowiskowo-klimatycznych, jakie obecnie realizują rolnicy, od 2023 roku będzie funkcjonowała w postaci ekoschematów, które są zobowiązaniami rocznymi finansowanymi z I filaru WPR. Nie będą to, co prawda, zobowiązania w stu procentach takie same jak obecnie, ale podobne. Na przykład podobnym do obecnego działania „Rolnictwo zrównoważone” ma być ekoschemat: „Zróżnicowana struktura upraw”, a do „Ochrony gleb i wód” – ekoschemat „Międzyplony ozime/Wsiewki śródpolne”. Modyfikacji ulegną nie tylko szczegółowe wymagania – inne będą też stawki dopłat. Obecnie za realizację działania „Rolnictwo zrównoważone” rolnicy otrzymują 486 zł/ ha, natomiast za stosowanie zróżnicowanej struktury upraw w ramach ekoschematów zaplanowano około 339 zł/ha. Z kolei za stosowanie międzyplonów w ramach „Ochrony gleb i wód” obecnie należy się 650 zł/ha, ich wysiew w ramach ekoschematu ma być natomiast warty 786 zł/ha. Przy czym w przypadku obu ekoschematów nie przewidziano wykluczenia oraz degresywności dopłat. Obecnie jeśli rolnik bierze dofinansowanie za zróżnicowany płodozmian, nie może otrzymać pieniędzy za wysiew międzyplonów.
Działaniami rolno-środowiskowo-klimatycznymi, które uwzględniono w projekcie Planu Strategicznego, mają być:
„Ochrona cennych siedlisk i zagrożonych gatunków na obszarach Natura 2000”,
„Ochrona cennych siedlisk i zagrożonych gatunków poza obszarami Natura 2000”,
„Zachowanie sadów tradycyjnych odmian drzew owocowych”,
„Zachowanie zasobów genetycznych roślin w rolnictwie”,
„Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie”.
Projekt zawiera również dwie nowości: „Wieloletnie pasy kwietne” oraz „Ekstensywne użytkowanie łąk i pastwisk na obszarach Natura 2000”.
Zobowiązania te, podobnie jak obecnie, podejmowane będą przez rolników na 5 lat, a do ich realizacji będzie wymagany plan działalności rolno-środowiskowej.
Ochrona siedlisk
W przypadku ochrony cennych siedlisk w porównaniu z PROW 2014–2020 stawki dopłat mają być wyższe. Z działania będzie mógł skorzystać rolnik, który posiada użytki rolne lub obszary przyrodnicze (tj. obszary niebędące użytkami rolnymi, na których występują określone typy cennych siedlisk) o powierzchni nie mniejszej niż 1 ha. Podobnie jak obecnie, we wdrażanie tego działania muszą być zaangażowani eksperci przyrodniczy. Ich rolą jest stwierdzenie występowania danego siedliska lub gatunku ptaka, chyba że wynika to z monitoringu prowadzonego przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska albo planu ochrony (PO) lub planu zadań ochronnych (PZO).
Proponowane stawki płatności są zróżnicowane ze względu na rodzaj siedliska lub gatunek chroniony oraz wynikający z tego zakres zobowiązań i wynoszą za utrzymywanie:
zmiennowilgotnych łąk trzęślicowych – 1568 zł/ha,
zalewowych łąk selernicowych i słonorośli – 1452 zł/ha,
muraw – 1612 zł/ha,
półnaturalnych łąk wilgotnych – 1115 zł/ha,
półnaturalnych łąk świeżych – 1497 zł/ha,
torfowisk – 912 zł/ha (wymogi obowiązkowe), 1536 (wymogi obowiązkowe i uzupełniające),
ochrony siedlisk lęgowych rzadkich gatunków ptaków siewkowych (rycyk, kszyk, krwawodziób, czajka, dubelt i kulik wielki) – 1055 zł/ha,
ochrony siedlisk lęgowych wodniczki – 1555 zł/ha,
ochrony siedlisk lęgowych derkacza – 1465 zł/ha.
Zaproponowane stawki płatności zostaną zwiększone o 2% o koszty sporządzenia przez eksperta przyrodniczego dokumentacji przyrodniczej. Stawki są jednakowe dla obszarów Natura 2000 i poza tą strefą.
W ramach „Ochrony cennych siedlisk i zagrożonych gatunków poza obszarami Natura 2000” rolnicy zobowiązują się do realizacji wymogów związanych z ekstensywnym rolniczym użytkowaniem gruntu. Są to:
stosowanie odpowiedniej liczby pokosów,
ekstensywny wypas zwierząt,
dostosowanie terminów koszenia/wypasu do potrzeb ochrony przyrody.
Szczegółowy zakres wymogów dostosowany jest do preferencji zagrożonych gatunków oraz charakteru siedlisk przyrodniczych.
Również nowe sady
Działanie „Zachowanie sadów tradycyjnych odmian drzew owocowych” ma tym razem dotyczyć istniejących, starych sadów, jak i sadów nowo utworzonych. Stąd zróżnicowana stawka. Na sady odmian tradycyjnych starszych niż 15 lat proponuje się 2117 zł/ha, a na młode sady odmian tradycyjnych – 4901 zł/ha. Pomoc przyznawana jest do wieloodmianowych lub wielogatunkowych sadów złożonych z drzew owocowych odmian tradycyjnych. Lista odmian i szczegółowe parametry sadów uprawnionych do wsparcia określone będą w przepisach krajowych.
W ramach tego działania rolnicy zobowiązują się do:
utrzymania wielogatunkowych lub wieloodmianowych sadów złożonych z drzew owocowych odmian tradycyjnych jabłoni, gruszy, czereśni, wiśni lub śliw,
odpowiedniego użytkowania i pielęgnacji tych sadów,
zakazu stosowania herbicydów.
Zachowanie starych odmian
Działanie „Zachowanie zasobów genetycznych roślin w rolnictwie” ma być rozszerzone o zakładanie ogródków bioróżnorodności. Przewidziano tutaj trzy warianty podejmowanych zobowiązań, a stawki dopłat na zobowiązania, które funkcjonują już w obecnym PROW, mają być zdecydowanie wyższe. Na wsparcie uprawy rzadkich gatunków lub odmian roślin (wariant 1.) zaplanowano – 1411 zł/ha (o 100% więcej niż obecnie), na wytwarzanie nasion lub materiału siewnego rzadkich gatunków lub odmian (wariant 2.) – 1619 zł/ha, a na gródki bioróżnorodności (wariant 3.) – 2342 zł/ha.
Płatność w wariancie 2. będzie powiększona o koszty wykonania oceny wytworzonego materiału siewnego/nasion w laboratoriach urzędowych lub akredytowanych w wysokości 5% stawki.
Powierzchnia uprawy danego gatunku lub odmiany w ramach wariantów 1. i 2. nie może być łącznie większa niż 5 ha. Natomiast ogródka bioróżnorodności (wariant 3.) – nie mniejsza niż 0,1 ha i nie większa niż 0,5 ha. Ogródki bioróżnorodności mają być zakładane z gatunków lub odmian dopuszczonych w wariancie 1., roślin zielarskich i roślin warzywnych określonych w przepisach krajowych oraz materiałów pochodzących z kolekcji banku genów. Zalecane jest, aby przy zakładaniu ogródka bioróżnorodności uwzględniane były jednoroczne lub dwuletnie rośliny warzywne, rośliny strączkowe, rośliny cebulowe, zioła i rośliny przyprawowe, rośliny sadownicze i rośliny ozdobne. Będzie obowiązywał na nich zakaz stosowania herbicydów.
Zagrożone gatunki zwierząt
Wyższe stawki od obowiązujących dotychczas przewidziano także na płatności za zachowanie zagrożonych gatunków zwierząt. Ponadto zróżnicowano stawki wsparcia dla bydła – w zależności od tego, czy zwierzęta są użytkowane mlecznie, czy na mięso, oraz koni – w zależności od rasy. Proponowane stawki wsparcia na sztukę kształtują się następująco:
wariant 1.1. zachowanie lokalnych ras bydła (użytkowanie mleczne) – 2738 zł,
wariant 1.2. zachowanie lokalnych ras bydła (użytkowanie mięsne) – 1752 zł,
wariant 2.1. zachowanie lokalnych ras koni (konie małopolskie i wielkopolskie) – 2669 zł,
wariant 2.2. zachowanie lokalnych ras koni (konie śląskie) – 2461 zł,
wariant 2.3. zachowanie lokalnych ras koni (koniki polskie i huculskie) – 2395 zł,
wariant 2.4. zachowanie lokalnych ras koni (konie zimnokrwiste w typie sztumskim i sokólskim) – 2185 zł,
wariant 3. zachowanie lokalnych ras owiec – 500 zł,
wariant 4. zachowanie lokalnych ras świń – 1335 zł,
wariant 5. zachowanie lokalnych ras kóz – 953 zł.
Płatność przyznawana jest do samic następujących ras:
bydło – polskie czerwone, białogrzbiete, polskie czerwono-białe, polskie czarno-białe;
konie – koniki polskie, huculskie, małopolskie, śląskie, wielkopolskie, zimnokrwiste (w typie sokólskim i sztumskim);
owce – wrzosówka, świniarka, olkuska, polska owca górska odmiany barwnej, merynos odmiany barwnej, uhruska, wielkopolska, żelaźnieńska, korideil, kamieniecka, pomorska, cakiel podhalański, merynos polski w starym typie, czarnogłówka, owca pogórza, polska owca górska i białogłowa owca mięsna;
świnie (tutaj wsparcie obejmuje też samce) – puławska, złotnicka biała, złotnicka pstra;
kozy – karpacka, kazimierzowska i sandomierska.
Pasy kwietne
„Wieloletnie pasy kwietne” mają polegać na zakładaniu na gruntach ornych śródpolnych, wieloletnich pasów kwietnych. Pasy mają pełnić funkcję korytarzy ekologicznych i być ostoją dla wielu gatunków zwierząt. Na hektar takiego pasa przewidziano dopłatę w wysokości 4207 zł, jednak aby je otrzymać, rolnik będzie musiał spełnić szereg wymogów. Nie będzie mu wolno przekształcać trwałych użytków zielonych i będzie musiał zachować w gospodarstwie ostoje przyrody.
Pasy kwietne mają być utrzymywane na działkach rolnych będących gruntami ornymi. Należy je obsiać w terminie od 15 sierpnia do 31 października lub od 1 kwietnia do 15 maja (w pierwszym roku realizacji zobowiązania). Do wysiewu używa się mieszankę złożoną z co najmniej 10 gatunków o określonym udziale gatunków jednorocznych, dwuletnich i wieloletnich. Mają być to gatunki rodzimych roślin zielnych (gatunki dziko rosnące oraz uprawne).
Taki pas powinien mieć szerokość od 3 do 9 m i długość co najmniej 35 m. W przypadku utrzymywania więcej niż jednego pasa odległość między nimi musi wynosić co najmniej 50 m. Połowę powierzchni pasa będzie trzeba skosić raz w roku w terminie od 30 września do 31 października, a skoszoną biomasę usunąć, natomiast w dwóch kolejnych latach należy pozostawić nieskoszony inny fragment pasa.
Ponadto w obrębie pasa rolnik musi zachować istniejące drzewa i krzewy. Nie wolno mu także:
wykonywać przeorywania,
prowadzić wypasu,
stosować nawozów mineralnych i naturalnych
stosować osadów ściekowych i środków ochrony roślin,
składować obornika, siana, słomy lub odpadów,
wykorzystywać pasów jako dróg dojazdowych,
pozostawiać maszyn i urządzeń rolniczych.
Ekstensywne łąki i pastwiska
Rolnikom, którzy posiadają trwałe użytki zielone na obszarach Natura 2000, zaproponowano działanie „Ekstensywne użytkowanie łąk i pastwisk na obszarach Natura 2000”. Stawka płatności wynosi tutaj 836 zł/ha. Przy czym do tego zobowiązania można przystąpić, pod warunkiem że PZO lub PO nie wskazuje na danej działce działań ochronnych dla konkretnego siedliska objętego wsparciem z „Ochrony cennych siedlisk i zagrożonych gatunków na obszarach Natura 2000”.
Przy użytkowaniu kośnym i kośno-pastwiskowym wymaga się, aby koszenie nastąpiło od 15 czerwca do 30 września, przy czym w przypadku użytkowania kośnego można zebrać w roku nie więcej niż dwa pokosy, a kośno-pastwiskowego – jeden pokos. Ponadto w przypadku działek większych niż 1 ha trzeba pozostawić nieskoszone 5–20% powierzchni. Zwierzęta można wypasać po pokosie nie później niż 31 października, zachowując obsadę do 1,5 DJP/ha i obciążenie (masa ciała wszystkich wypasanych zwierząt, która w danym momencie obciąża daną jednostkę powierzchni pastwiska) do 10 DJP/ha.
Przy użytkowaniu pastwiskowym zwierzęta można wypasać od 1 maja do 15 października, zachowując obsadę od 0,5 do 1,5 DJP/ ha oraz obciążenie do 10 DJP/ha. Jeśli będą to koniki polskie lub konie huculskie, można je wypasać przez cały rok, pod warunkiem że na 1 ha nie przypadnie więcej niż 1 DJP. Do końca października rolnik musi wykaszać co roku niedojady.
Rolników zainteresowanych szczegółowymi wymogami dotyczącymi poszczególnych działań rolno-środowiskowo-klimatycznych odsyłamy do załącznika nr 5 Projektu Planu Strategicznego dla WPR 2023–2027. Można go znaleźć na stronie internetowej resortu rolnictwa.
Magdalena Szymańska
