XKilkanaście lat temu siostra dostała od rodziców w darowiźnie gospodarstwo rolne. Po upływie kilku lat przekazała je drugiej siostrze, również umową darowizny. Która z nich jest zobowiązana zapłacić zachowek? Czy może stać się tak, że jeśli pierwsza siostra udowodni przed sądem, że nic nie ma z tej darowizny, nie będzie musiała płacić zachowku?
YZobowiązana do wypłaty zachowku jest osoba obdarowana przez spadkodawcę, a nie osoba, która przedmiot tej darowizny otrzymała od obdarowanego. Zobowiązana do zapłaty zachowku może być więc wyłącznie ta siostra Pani, której rodzice przekazali gospodarstwo w darowiźnie.
Jeżeli uprawniony do zachowku dziedziczący wespół z innymi osobami nie otrzymał należnego mu zachowku, ma przeciwko współspadkobiercom roszczenia o zapłatę sumy potrzebnej do pokrycia zachowku albo jego uzupełnienia. Natomiast darowizna dokonana przez spadkobiercę na rzecz osoby będącej spadkobiercą (w tym wypadku na rzecz siostry Pani) podlega doliczeniu do spadku zgodnie z zasadami uregulowanymi w art. 993 i następnych Kodeksu cywilnego.
Jeżeli spadkodawca dokonał darowizny wyczerpującej cały spadek, uprawniony do zachowku może dochodzić od obdarowanego roszczenia o zachowek w granicach określonych w art. 1000 k.c. Przepis ten przewiduje, że jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.
Kodeks cywilny nie precyzuje, w jaki sposób należy ustalać wartość tego wzbogacenia. W literaturze i orzecznictwie wskazuje się, że należy tu stosować posiłkowo przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, przy uwzględnieniu faktu, że darowizna jest świadczeniem mającym swoją podstawę prawną. Podkreśla się, że jeżeli obdarowany zużył korzyść przed wystąpieniem z roszczeniem przez uprawnionego, wiedząc o ciążącym na nim obowiązku zaspokojenia roszczenia o zachowek, to zużycia tego nie bierze się pod uwagę i ponosi on odpowiedzialność w granicach wzbogacenia istniejącego przed zużyciem korzyści.
Artykuł 409 k.c., który posiłkowo należy zastosować w tej sprawie, stanowi, że obowiązek wydania korzyści lub zwrotu wartości wygasa, jeżeli ten, kto uzyskał korzyść, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony. Chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją, powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Potwierdza to również orzecznictwo sądowe, m.in. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 22 maja 2015 r. (sygn. akt: I ACa 1721/14). Sąd stwierdził w nim, że obdarowanego nie zwalnia z odpowiedzialności wyzbycie się wzbogacenia w okresie, w którym obdarowany powinien liczyć się z obowiązkiem pokrycia roszczenia o zachowek.
Siostra Pani powinna liczyć się z obowiązkiem zapłaty zachowku po rodzicach, zwłaszcza gdy darowane jej gospodarstwo stanowiło cały lub prawie cały majątek rodziców. Fakt późniejszego darowania go drugiej siostrze nie powinien mieć wpływu na jej zobowiązanie z tytułu zachowku należnego innym spadkobiercom. Pozostaje natomiast kwestia prawidłowego ustalenia kwoty, jaką z tego tytułu powinna zapłacić. Należy podkreślić, że w przypadku osoby obdarowanej, która sama jest uprawniona do zachowku (a tak jest w tym przypadku), należy od wartości wzbogacenia odjąć sumę należnego jej zachowku. ●
