XMiesiąc temu zginął w wypadku mój 30-letni syn. Dwa lata temu przekazaliśmy mu w darowiźnie gospodarstwo rolne. Pół roku później syn się ożenił. Rok temu przekazaliśmy synowi i synowej działkę pod budowę domu. Syn nie miał dzieci, nie sporządził testamentu. Mam jeszcze dzieci uczące się w szkole wyższej i technikum, które mogłyby prowadzić gospodarstwo rolne. Czy to prawda, że synowa dziedziczy po nim część gospodarstwa rolnego, nawet gdy nigdy w nim nie pracowała?
YPrzepisy dotyczące dziedziczenia nie są sprzyjające dla darczyńców. Według art. 931 § 1 Kodeksu cywilnego w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek – dziedziczą w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Z kolei artykuł 932 k.c. wskazuje, że w przypadku braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice.
Zatem połowa gospodarstwa rolnego będzie należała w ramach dziedziczenia do synowej, a połowa przypadnie Panu i Pana żonie. Natomiast w odniesieniu do działki budowlanej tylko jedna czwarta będzie Państwa własnością w ramach dziedziczenia. W mojej ocenie, takie zasady nie są zgodne z zasadami współżycia społecznego, czyli art. 5 k.c. Według niego nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Podczas procedury sądowej o stwierdzenie nabycia spadku można zawsze powołać się na ten artykuł.
Skoro przekazali Państwo synowi gospodarstwo rolne, gdyż miał je prowadzić, a Państwo byli rolnikami przez ponad 30 lat i dodatkowo są jeszcze dzieci, którym można przekazać gospodarstwo, to zgodne z zasadami współżycia społecznego byłoby, aby gospodarstwo wróciło do Państwa jako darczyńców. Takiej sytuacji jednak nie uwzględniają przepisy Kodeksu cywilnego bezpośrednio w dziale dotyczącym dziedziczenia.
Uważam, że przepisy powinny wskazywać, że w przypadku darowizny gospodarstwa rolnego po śmierci obdarowanego (który nie miał dzieci) przedmiot darowizny, na wniosek darczyńcy, powinien z powrotem stać się jego własnością.
Synowa w ramach działu spadku może, oczywiście, przekazać Państwu gospodarstwo rolne nieodpłatnie. Może także odrzucić spadek, co wynika z art. 1012 k.c. Według art. 1015 k.c. § 1 oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Paragraf tego artykułu wskazuje, iż brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym w § 1 jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
W przypadku przekazania gospodarstwa rolnego warto poprosić obdarowanego o sporządzenie testamentu w formie aktu notarialnego, z zapisem windykacyjnym, że w przypadku śmierci obdarowanego gospodarstwo rolne dziedziczą darczyńcy. ●
