Ich zakup powinien być dotowany, co od lat ma miejsce u naszych unijnych sąsiadów. Jak na wielu spotkaniach podkreśla prof. dr hab. Marek Mrówczyński z IOR-PIB w Poznaniu – Niemcy, Austria czy Czechy już dopłacają połowę ceny kosztu zakupu biopreparatów. Czy to się zmieni?
r e k l a m a
Ochrona biologiczna
ze wspraciem
W Polsce będą zmiany w dobrym kierunku i wsparcie do środków biologicznych, chociaż wydaje się symboliczne jest zapisane w III wersji Planu Strategicznego dla WPR na lata 2023–2027 w Ekoschemacie-Biologiczna ochrona upraw. O takie wsparcie, ale większe i bezpośrednio do zakupu biopreparatów zabiegało zaproszone do konsultacji Planu Strategicznego Polskie Stowarzyszenie Rolnictwa Zrównoważonego ASAP, którego członkiem wspierającym jest redakcja „Tygodnika Poradnika Rolniczego”.
O jakich pieniądzach i wsparciu mówimy? Na ten cel w Ekoschemacie-Biologiczna ochrona upraw zarezerwowano 2,2 mln euro z szacunkiem, że takie produkty będą stosowane na 5 tys. ha. Przy tych założeniach płatność roczna do powierzchni gruntów objętych tym ekoschematem szacowana jest na ok. 400 zł/ha, ale w przypadku większego zainteresowania faktyczna wypłacona stawka może być niższa.
Ta interwencja wspierająca biologiczną ochronę roślin przy użyciu preparatów mikrobiologicznych (tj. zawierających grzyby, bakterie, wirusy) dotyczy upraw, w których środki takie są zarejestrowane. Celem interwencji wpisującej się w kategorię zieloną (Green Box) jest ograniczenie stosowania chemicznych środków ochrony roślin, co będzie miało pozytywny wpływ na ochronę różnorodności biologicznej i zmniejszy depozycję chemicznych środków ochrony roślin do środowiska.
W Polsce jest obecnie zarejestrowanych ok. 50 preparatów biologicznych i rynek ten dynamicznie się rozwija. Czynnikiem aktywnym tych środków są mikro- i makroorganizmy: wirusy, bakterie, drapieżne owady, owady pożyteczne, nicienie owadobójcze, grzyby owadobójcze. Do grona tego typu produktów warto dodać feromony, które wabią i dezorientują samce. Z tego biologicznego arsenału powinno się korzystać nie tylko w produkcji ogrodniczej co ma miejsce, ale także w rolniczej. Zanim rolnicy rozważą możliwość realizacji Ekoschematu pokażemy kilka przykładów ciekawych biopreparatów. Mimo że w Ekoschemacie mowa jest o biopreparatach mikrobiologicznych zawierających grzyby, bakterie i wirusy, to przedstawimy szerszą paletę biologicznej ochrony. Zacznijmy od drapieżców szkodników. Niektóre ich gatunki trzeba introdukować, ale wiele z nich jest w środowisku i warto o nie zadbać.
Drapieżce
rozprawią się z mszycami
W Polsce przykładem udanej introdukcji było sprowadzenie w latach 30. ubiegłego wieku pasożyta ośca korówkowego celem zwalczania zawleczonej wcześniej do naszego kraju bawełnicy korówki. Największe zastosowanie w ograniczaniu liczebności szkodników w uprawach polowych znajduje dziś pasożyt jaj szkodliwych owadów – kruszynek (Trichogramma spp.). Kruszynek jest małą błonkówką o wielkości 0,4-0,8 mm i składa swoje jaja do jaj bardzo dużej liczby szkodników, w tym bardzo groźnej w uprawie kukurydzy omacnicy prosowianki.
Olbrzymie korzystne znaczenie ma w rolnictwie obecność biedronek. Ich żarłoczność jest imponująca. Dorosła biedronka siedmiokropka (Coccinela septempunctata) zjada w ciągu doby od 90 do 240 mszyc, a larwa tej biedronki w okresie rozwoju zjada od 100 do ponad 1900 mszyc. Ten potencjał biedronek kusił naukowców do introdukcji w Europie jeszcze bardziej wydajnych biedronek azjatyckich. To niestety zły przykład, którego konsekwencje ponosimy. Biedronka azjatycka (Harmonia axyridis) sprowadzona w latach 60. do Europy m.in. do Francji, na Białoruś i Ukrainę wymknęła się spod kontroli, występuje obecnie na terenie całej Europy, w tym i w Polsce, a jej szkodliwy wpływ na różne elementy środowiska nie został jeszcze dogłębnie poznany.
Złotooki, w tym złotook pospolity, są ważnymi wrogami naturalnymi gatunków szkodliwych mszyc, ale także przędziorków i innych owadów. Larwy złotooków są bardzo żarłoczne – im starsze tym większy apetyt. Jedna larwa tylko trzeciego pokolenia zjada średnio 400 mszyc. Warto dodać, że samica złotooka w czasie swojego życia składa 300–400 jaj. Potencjał ograniczania mszyc w różnych uprawach przez złotooki jest olbrzymi. Niestety, sztuczne wprowadzanie złotooków do upraw nie wchodzi w grę przez dużą aktywność ruchową tych pożytecznych owadów.
r e k l a m a
Bakterie na szkodniki i choroby
Najszersze zastosowanie w biologicznym zwalczaniu szkodników znalazły dawno temu biopreparaty zawierające bakterie Bacillus thuringiensis. Bakterie te charakteryzuje wytwarzaniem toksycznego kryształu, powodującego paraliż przewodu pokarmowego owada, który traci apetyt aż do całkowitego zaprzestania żerowania. Następuje rozłożenie ścianek jelita, co umożliwia przedostanie się do jamy ciała owada bakterii, które rozmnażają się, prowadząc do jego śmierci. Endotoksyna jest skuteczna tylko przy określonym pH jelita i może być stosowana w odniesieniu do szkodników, których pH jest odpowiednie dla działania endotoksyny.
Od wielu lat na polskim rynku z pewnymi przerwami dostępny jest biopreparat Novodor SC zawierający bakterie B. thuringiensis var. tenebrionis zalecany do biologicznego zwalczania larw stonki ziemniaczanej w ziemniakach. Stosowany w gospodarstwach ekologicznych nie znalazł szerszego zastosowania w integrowanych technologiach produkcji. Natomiast Serenade ASO jest mikrobiologicznym środkiem grzybobójczym o działaniu kontaktowym, zawierającym szczep QST 713 bakterii Bacillus subtilis. W uprawie marchwi środek ma rejestrację do zwalczania alternariozy naci marchwi, w uprawie polowej sałaty do zwalczania szarej pleśni, w uprawie pomidorów, papryki i oberżyny (bakłażan) w polu i pod osłonami do zwalczania szarej pleśni i alternariozy.
Na polskim rynku pojawiła się bardzo ciekawa biologiczna zaprawa do sadzeniaków ziemniaka o nazwie Proradix. Cel stosowania tej biologicznej zaprawy zawierającej opatentowany szczep Pseudomonas sp. DSMZ 13134 i zarejestrowanej jako fungicyd to rizoktonioza ziemniaka (sprawca Rhizoctonia solani). Wiadomo jednak, że preparat silnie ogranicza także parcha srebrzystego i parcha zwykłego. Rizoktonioza jest groźną chorobą ziemniaka i do tej pory na rynku polskim w zasadzie można było ochronić przed nią ziemniaki zaprawami chemicznymi. Zawarte w biofungicydzie bakterie charakteryzują się szybkim tempem namnażania i wysoką aktywnością metaboliczną. Jak pracują? Co robią? Te zaszczepione bakterie z sadzeniakami ziemniaka kolonizują ryzosferę systemu korzeniowego roślin, wypierając z niej mikroorganizmy chorobotwórcze. Konkurują z patogenami o składniki pokarmowe i przestrzeń życiową. Tworzą naturalną barierę ochronną systemu korzeniowego, stolonów, pędów i bulw utrudniającą rozwój patogenów glebowych. Wytwarzają „siderofory” – naturalne związki wychwytujące z gleby pierwiastki (jony cynku, miedzi i żelaza), bez których sprawca ryzoktoniozy nie może rozpocząć procesu infekcji. Bakterie z tej biologicznej zaprawy produkują enzymy (chitynazy) niszczące ściany komórkowe mikroorganizmów chorobotwórczych.
Grzyby w walce z grzybami chorobotwórczymi
W Polsce aktualnie są zarejestrowane biopreparaty przeznaczone do zwalczania grzybów chorobotwórczych roślin uprawnych na bazie pasożytniczych grzybów. Przykładem jest Contans WG – biologiczny fungicyd zawierający zarodniki naturalnie występującego w glebie grzyba Coniothyrium minitans. Contans WG działa selektywnie na zarodniki przetrwalnikowe grzybów Sclerotinia powodujących zgniliznę twardzikową na warzywach, tytoniu, rzepaku i roślinach ozdobnych. Ten biologiczny produkt ogranicza zgniliznę twardzikową już w glebie, a nie na roślinach i przy dużym zagrożeniu chorobą w gospodarstwach, gdzie rzepak i inne kapustne mają zbyt duży udział w strukturze zasiewów Constans WG jest najlepszym, choć drogim rozwiązaniem.
Drugi przykład to Polyversum WP zawierający oospory grzyba Pythium oligandrum występującego w niewielkim nasileniu w naszych warunkach i jest przeznaczony do ochrony strefy korzeniowej truskawki oraz pomidorów, papryki, ogórka i sałaty przed chorobami pochodzenia glebowego powodujących fytoftorozę, zgorzel podstawy łodygi, fuzariozę oraz zgniliznę twardzikową. Biopreparat ten jest również zalecany do stosowania w uprawach małoobszarowych m.in. w ochronie papryki uprawianej w polu, fasoli szparagowej, pietruszki korzeniowej, kapust: pekińskiej i głowiastej, a także ogórka polnego.
Mówiąc o grzybach służących do ochrony roślin koniecznie muszę przypomnieć niezwykle ciekawy przykład ochrony biologicznej, który na Forum Producentów Zbóż i Kukurydzy przedstawił prof. dr hab. Marek Korbas IOR–PIB w Poznaniu. Mianowicie, powstał pierwszy fungicyd Vectorite, który stosowany i aplikowany na rośliny jest przy użyciu pszczół. Można powiedzieć, że w tym przypadku „opryskiwaczami” substancji czynnej są pszczoły. Vectorite jest organicznym fungicydem zawierającym w składzie gatunek grzyba o nazwie Clonostachys rosea CR-7. Został on pozytywnie zaopiniowany przez amerykańską Agencję Ochrony Roślin i Środowiska (EPA) i zatwierdzony do stosowania w takich uprawach jak: truskawka, borówka, pomidory i słonecznik w ochronie przed grzybami będącymi sprawcami szarej pleśni, zgnilizny twardzikowej i zgnilizny owoców. Fungicyd jest w formie proszku i jest umieszczany przy wylotach z uli. Ule są w tym celu specjalnie zaprojektowane i zbudowane, aby wylatująca z ula pszczoła złapała na odnóża substancję czynną i w czasie wizytowania kwiatów zostawiła na nich fungicyd blokujący rozwój wymienionych grzybów.
Pożyteczne wirusy
i skuteczne feromony
Z biopreparatów zawierających wirusy w Polsce do stosowania dopuszczone są m.in. Carpoviruvine Super SC i Madex Max. Obydwa oparte są na baculolovirusach i przeznaczone do zwalczania owocówki jabłkóweczki w sadach jabłoniowych. Produkowane są również biopreparaty wirusowe zalecane do ograniczania liczebności innych szkodników.
W celu ograniczania szkodników do zastosowania mamy także preparaty biologiczne z feromonami. Od niedawna sadownicy mogą korzystać z kilku ciekawych produktów na owocówkę jabłkóweczkę i zwójki w jabłoniach, gruszach, czereśniach i wiśniach oraz na przeziernika porzeczkowca w czarnej porzeczce. Te produkty działają na zasadzie blokowania rozmnażania szkodników sadowniczych i są w formie zawieszek (dyspenserów). Produkty powodują dezorientację samców i nie dochodzi do zapłodnienia samic.
