Spektrum możliwych patogenów zaangażowanych w występowanie biegunek jest bardzo szerokie, dlatego jednoznaczne ustalenie ich etiologii jest utrudnione. Nawet przy bardzo dobrym zarządzaniu oraz właściwej higienie trudno jest całkowicie wyeliminować biegunki u prosiąt. Mogą je wywoływać rotawirusy A i C, koronawirusy, jak TGE czy PED, albo bakterie Escherichia coli, Enterococcus, Clostridium perfringens. Biegunki u prosiąt w większości przypadków spowodowane są przez zakażenia mające charakter wieloczynnikowy, dlatego dopiero dokładna diagnostyka umożliwia podjęcie skutecznych działań. Właściwie postawiona diagnoza stanowi podstawę do dalszych działań dotyczących leczenia, a w dobie ograniczania stosowania antybiotyków w stadach świń do stawiania na rozwiązania profilaktyczne, czyli opracowywanie szczepionek specyficznych dla danego gospodarstwa.
Koronawirusy i nie tylko
Świnie są wrażliwe na rotawirusy typu A, B, C i E, które mogą być przyczyną biegunek u prosiąt ssących oraz po odsadzeniu. Dzięki diagnostyce można określić, z jakim typem rotawirusa mamy do czynienia. Rotawirusy mogą ulegać transmisji z trzody chlewnej do bydła i odwrotnie, a pomiędzy szczepami może wówczas dojść do wymiany materiału genetycznego i powstania nowych mutacji. Rotawirus świń może także być przyczyną biegunek u ludzi. Badania przeprowadzone w latach 2016–2019 w Niemczech wskazywały na występowanie zakażeń rotawirusowych u prosiąt na poziomie 36%. Stwierdzono wówczas 22 różne genotypy wirusa. To duże zróżnicowanie genetyczne może być problemem w skutecznej walce z chorobą, dlatego szczepionki (autoszczepionki) powinny być opracowywane dla konkretnego stada po wyizolowaniu szczepów.
Koronawirusy są przyczyną epidemicznej biegunki (PED) oraz zakaźnego zapalenia żołądka i jelit (TGE). Przebieg zakaźnego zapalenia żołądka i jelit charakteryzuje się ostrą biegunką, wymiotami i śmiertelnością wynoszącą nawet 100%. Szczególnie poważny przebieg schorzenia dotyczy prosiąt ssących. W przypadku zagrożenia wystąpieniem choroby u loch na 2 tygodnie przed porodem stosuje się kontakt z zakażonym kałem. Działanie to pozwala na zwiększenie odporności. Powszechne występowanie koronawirusów układu oddechowego doprowadziło do zmniejszenia występowania TGE ze względu na odporność krzyżową, która w przeszłości była stwierdzana raczej sporadycznie.
Epidemiczna biegunka świń jest ostrą chorobą zakaźną wywołaną także przez koronawirusa. Wirus atakuje prosięta, u których poniżej 5. tygodnia życia wywołuje ostrą biegunkę. U starszych osobników biegunka nie musi być bardzo wodnista. U prosiąt ssących i po odsadzeniu choroba przebiega z wyższą śmiertelnością. Jak twierdzą specjaliści, w niektórych gospodarstwach, w których doszło do klinicznego wybuchu epidemicznej biegunki świń, utrzymuje się ona w stadzie w postaci przewlekłej i można ją znaleźć u kilkudniowych prosiąt.
Okres inkubacji wynosi około 3 dni. W badaniu sekcyjnym treść jelit jest żółta i wodnista, zmniejsza się grubość śluzówki. Może wystąpić powiększenie węzłów chłonnych. W badaniu histopatologicznym widoczny jest zanik kosmków jelitowych. Wirus PED jest wydalany z kałem chorych zwierząt w dużych ilościach. Pasza, środowisko chlewni, woda zanieczyszczona kałem chorych zwierząt stanowią główne źródło zakażenia. Rygorystyczne przestrzeganie zasad higieny, szczególnie w porodówce, zmniejsza ryzyko zakażeń. Podobnie jak w przypadku wielu chorób, stosowanie zasad bioasekuracji pozwala walczyć z problemem.
Zależne od pobranej siary
Biegunki mogą być efektem kolibakteriozy, która pojawia się najczęściej w pierwszych dniach po urodzeniu lub w 2.–3. tygodniu życia. Chorobę wywołują enterotoksyczne szczepy Escherichia coli. Bakterie namnażają się w jelitach, a następnie wytwarzają toksyny uszkadzające nabłonek jelit, powodując przy tym zwiększenie przenikania elektrolitów do światła jelita, a następnie powstanie biegunki. Najczęściej uszkodzeniu ulega błona śluzowa jelita cienkiego.
Biegunka powodowana przez Escherichia coli może pojawić się już 2–3 godziny po urodzeniu. Najczęściej chorują prosięta do około 5. dnia życia. Wówczas też dochodzi do wielu upadków. Czynnikami sprzyjającymi wystąpieniu zachorowań są niedobory witamin A i E, niska masa urodzeniowa prosiąt, zła higiena pomieszczeń. Duże znaczenie może mieć zbyt mała ilość przeciwciał w siarze macior oraz małe stężenie kwasu w żołądku prosiąt. Częstym czynnikiem sprzyjającym zachorowaniom prosiąt na kolibakteriozę jest utrzymywanie ich w zbyt niskiej temperaturze.
Małe stężenie przeciwciał w siarze loch, które nie pozwala prosiętom na pobranie ich odpowiedniej ilości, może być spowodowane zbyt późnym przeprowadzeniem macior do porodówki. Lochy nie zdążą wtedy wytworzyć wystarczającej ilości przeciwciał odpowiadających bakteriom zasiedlającym kojec porodowy. U prosiąt, które pobiorą wystarczającą ilość siary, występuje znacznie mniejsze prawdopodobieństwo zachorowania. Zwierzęta zakażają się od siebie nawzajem, gdyż chore prosięta są źródłem zakażenia dla zdrowych. Ważnym źródłem zarazka jest też maciora.
Kolibakterioza może pojawić się także u starszych prosiąt w 2. i 3. tygodniu życia lub po odsadzeniu. Powodem wystąpienia biegunek jest najczęściej obniżenie ilości przeciwciał krążących we krwi prosięcia przy równoczesnym niskim wytwarzaniu odporności własnej. Dodatkowy wpływ może mieć obecność lochy jako rezerwuaru zarazka. Oba te czynniki wpływają łącznie na wywołanie biegunek przed odsadzeniem.
Może to zmusić rolników do zabrania prosiąt od loch wcześniej i odsadzania ich przed 28. dniem życia. Takie wczesne odsadzenie może uchronić przed biegunkami przedodsadzeniowymi, ale niestety sprzyja powstawaniu biegunek po odsadzeniu. Tu głównym powodem są czynniki żywieniowe, gdyż układ trawienny prosiąt nie jest jeszcze w pełni dostosowany do trawienia białka roślinnego.
Przyczyną biegunek mogą być bakterie z rodzaju Salmonella. U świń diagnozuje się dwie główne postaci choroby – septyczną (powodowaną przez Salmonella choleraesuis) i jelitową (Salmonella typhimurium). Częstym źródłem zarazka jest zanieczyszczona pasza, zwłaszcza zawierająca białko zwierzęce. W wielu przypadkach źródłem zakażenia są także świnie nosiciele i siewcy. Dodatkowo ryzyko wzrasta, jeśli w pomieszczeniach sa gryzonie lub ptaki. Lochy bardzo często są nosicielami, zarażając prosięta. Ważnym czynnikiem predysponującym do wystąpienia choroby jest stres. Biegunki są objawem postaci przewlekłej choroby.
Gram-dodatnie bakterie beztlenowe z rodziny Clostridiaceae znacznie przyczyniają się do rozwoju biegunki u nowo narodzonych prosiąt. Główny problem stanowią Clostridium perfringens typu A i C. Zakażenia o przebiegu nadostrym powodowane przez typ C prowadzą do krwotoczno-martwiczej biegunki z hipotermii w ciągu 8–22 godzin, ale także do nagłych padnięć bez objawów klinicznych. U mniej wrażliwych zakażonych zwierząt obserwuje się w przypadkach przewlekłych brązowo-czerwoną biegunkę. Prosięta są zwykle mocno odwodnione, a przyrosty masy ciała gwałtownie spadają. Uwalnianie toksyn przez clostridia prowadzi do uszkodzenia błon śluzowych i ostatecznie powoduje tworzenie się wrzodów oraz zaburzenia we wchłanianiu składników pokarmowych.
Zakażenia wywołane przez Clostridium perfringens typu A są zwykle łagodniejsze i prowadzą do niekrwotocznego śluzowatego zapalenia jelit. Również w tym przypadku clostridia wiążą się z enterocytami, co powoduje uwalnianie toksyn i zanik kosmków jelitowych.
Czyste środowisko
Kokcydioza jest chorobą wywoływaną przez pierwotniaki. Kokcydiozę najczęściej spotyka się w porodówkach. Sprzyjają temu warunki wynikające z wyższej wilgotności i temperatury. Prosięta zarażają się oocystami z kału innych prosiąt. Lochy są nosicielami. Objawami tej choroby są utrata masy ciała, biegunki u prosiąt i zaburzenia w rozwoju. Najwięcej zachorowań notuje się od 5. do 21. dnia życia. Biegunka może być jasna o pastowatej konsystencji lub wodnista i żółta. Najwrażliwsze na zachorowania są prosięta, które pijąc mleko, zlizują zanieczyszczony oocystami kał z sutków lochy. Mogą też spożywać karmę zanieczyszczoną kałem i oocystami. Choroba rozwija się 10–20 dni, a małe infekcje mogą przejść niezauważone. W ostrych przypadkach choroby obserwuje się wodnisty kał, a intensywne inwazje charakteryzują się żółtą biegunką z domieszką krwi. Oprócz tego występują niedokrwistość, brak apetytu, osłabienie, a w przypadkach przewlekłych wychudzenie prowadzące do charłactwa. Lżejsze zakażenia powodują obniżenie przyrostów, a duże mogą być przyczyną upadków nawet 20% odchowywanych prosiąt.
Chorobotwórczość kokcydiów polega na uszkadzaniu nabłonka jelit. Toksyczne produkty przemiany materii zatruwają organizm. Szczególnie głębokie zmiany w obrębie jelit mogą powodować krwawienia oraz są miejscem do powstania infekcji wtórnych. Kokcydia powodują zaburzenia we wchłanianiu składników pokarmowych oraz gospodarce wodno-elektrolitowej. W celu zapobiegania kokcydiozie należy dbać o warunki higieniczne, aby ograniczyć możliwość kontaktu z oocystami.
Dominika Stancelewska
r e k l a m a
