Co zatem wpływa istotnie na ich plonowanie? Przede wszystkim warunki mteorologiczne, najbardziej poziom opadów i temperatura. Zarówno nadmiar, jak i niedobór wody ogranicza prawidłowy rozwój tych roślin przez cały okres wegetacyjny.
r e k l a m a
Dobrze rozłożone opady i pulchne, próchniczne gleby
Dlatego do uprawy ziemniaka wybiera się gleby zdolne do oddawania nadmiaru wody, a jednocześnie odporne na przesuszanie. Jest to konieczne dla zapewnienia odpowiednich warunków wodno-powietrznych niezbędnych do właściwego rozwoju systemu korzeniowego oraz szczególnie ważne ze względu na bardzo małe rozpowszechnienie nawadniania upraw ziemniaków w Polsce, jak również z uwagi na największe potrzeby wodne w okresie zawiązywania bulw i najbardziej intensywnego wzrostu przypadające na okres letni (lipiec, maksymalnie do połowy sierpnia).
Niedobór opadów ogranicza wielkość plonów ziemniaków, nadmiar wody – obniża znacznie poziom odporności roślin na choroby oraz zmniejsza ich zdolność do przechowywania. To wszystko rzutuje na wielkość plonów. W przypadku ziemniaków istotna jest zatem nie tylko sumaryczna wielkość opadów, ale również ich rozkład w okresie wegetacji. Szczególnie niekorzystny jest niedobór opadów dla ziemniaka, który występuje zwłaszcza w okresie od drugiej dekady lipca do połowy sierpnia – kiedy zapotrzebowanie na wodę jest największe ze względu na rozwój bulw.
Ziemniaki lubią dobrze przygotowane, spulchnione, przewiewne gleby, o dużej zawartości próchnicy. Odczyn gleby przeznaczonej pod uprawę ziemniaków powinien przekraczać wartość pH 5,0. Glebę pod ziemniaki najlepiej wapnować wapnem węglanowym, a w przypadku niskiej jej zasobności w magnez zaleca się wysiać wapno magnezowe. Magnez jest niezwykle ważnym składnikiem pokarmowym dla ziemniaków, ponieważ wpływa korzystnie na plonowanie i jakość bulw. Ze względu na fakt, że ziemniaki źle reagują za "świeże" wapnowanie, zabieg ten zaleca się wykonać jesienią, najlepiej z co najmniej rocznym wyprzedzeniem poprzedzającym uprawę tych roślin. Zastosowanie wapna tuż przed uprawą ziemniaków sprzyja porażeniu parchem ziemniaka.
Na nawozach naturalnych i mineralnych
Ziemniaki pobierają potrzebne składniki pokarmowe głównie z zapasów glebowych, nawozów naturalnych i mineralnych. Ziemniaki najlepiej uprawiać na oborniku gdyż wydają zazwyczaj wyższe plony, a bulwy są dobrej jakości (rys.1). Obornik dostarcza ziemniakom nie tylko łatwo przyswajalnych składników pokarmowych, ale też wzbogaca glebę w materię organiczną i poprawia efektywność nawożenia mineralnego.
Z zalecaną dawką 25 t/ha obornika wprowadzamy przeciętnie do gleby 125 kg azotu, 75 kg fosforu, 150 kg potasu i około 30 kg magnezu. Z tej ilości obornika ziemniaki wykorzystują 38 kg azotu, 22 kg fosforu i 90 kg potasu. Poza źródłem makro- i mikroelementów, nawożenie obornikiem zapobiega alternariozie, zwanej suchą i brunatną plamistością liści, która atakuje rośliny ziemniaków, szczególnie gdy są one osłabione i niedożywione. Straty w plonie spowodowane tą chorobą mogą sięgać nawet 50%.
Pod sadzeniaki i odmiany jadalne wczesne obornik należy zawsze stosować jesienią, natomiast pod przemysłowe, pastewne i jadalne późne – wyjątkowo wiosną. W celu zminimalizowania strat azotu z obornika należy zawsze go stosować w bezwietrzne i pochmurne dni i szybko przyorać. Jeśli nie posiadamy obornika alternatywną jest stosowanie gnojowicy oraz przyorywanie słomy lub nawozów zielonych.
Podobne rezultaty plonotwórcze można uzyskać aplikując pod ziemniaki gnojowicę. Ten nawóz naturalny zaleca się stosować w terminie co najmniej 14 dni przed ich sadzeniem, a najlepszym terminem jest druga połowa marca. Natomiast pod wczesne odmiany ziemniaka gnojowicę zaleca się wylewać w terminie jesiennym. Z dawką 40 m3 gnojowicy rozlanej pod ziemniaki wprowadzamy w zależności od jej rodzaju (bydlęca czy trzody chlewnej) od 100 do 160 kg azotu, 37–110 kg fosforu, 140–173 kg potasu, 20–33 kg magnezu i 59–112 kg wapnia. Działanie nawozowe gnojowicy różni się od działania obornika.
Gnojowica działa szybciej, ponieważ większość substancji nawozowych jest w formie mineralnej, przez co azot z gnojowicy jest lepiej wykorzystywany niż azot z obornika. Fosfor i potas w gnojowicy są tak samo dostępne dla roślin, jak z nawozów mineralnych. W związku z tym te składniki pokarmowe w całości odejmujemy od planowanej dawki nawozów mineralnych pod ziemniaki w roku stosowania gnojowicy.
Pamiętajmy, że stosowanie nawozów naturalnych pozwala znacznie zmniejszyć dawkę azotu mineralnego. Z 1 m3 gnojowicy wprowadzamy do gleby przeciętnie 4 kg N, a z 1 toną obornika 5 kg azotu. O te ilości przemnożone przez wielkość dawki obornika czy też gnojowicy można zmniejszyć planowane dawki azotu mineralnego pod ziemniaki, a więc tym samym obniżyć koszty nawożenia.
r e k l a m a
Na azocie mineralnym
Niestety w dobie powszechnego braku obornika ziemniaki obecnie uprawia się głównie z wykorzystaniem nawozów mineralnych (rys.2). Wymaga to zawsze poniesienia większych nakładów przy czym nawozy ostatnio bardzo zdrożały. Dawki nawozów mineralnych pod ziemniaki należy zawsze ustalać w oparciu o aktualną zasobność gleby w przyswajane składniki pokarmowe. Wielkość planowanej dawki powinna uwzględniać też odmianę ziemniaków, przedplon oraz ilość składników pokarmowych wniesionych do gleby z ewentualnie przyoraną słomą lub nawozami zielonymi.
Jeżeli planujemy uprawę ziemniaków na glebie średniej, na której nie przyorano jesienią słomy, ale na stanowisku po uprawie poplonu z bobowatych, to wówczas potrzeby pokarmowe ziemniaków w dużej mierze będą pokryte z mineralizacji materii organicznej – w ilości nawet 60 kg N i z uprawy motylkowatych od 30 do 60 kg N. Wówczas należy azotem mineralnym uzupełnić tylko brakującą ilość tego składnika zgodnie z potrzebami pokarmowymi danej odmiany ziemniaka.
Najplenniejsze odmiany jadalne o bardzo dużych wymaganiach potrzebują nawet 150 kg na hektar. Odmiany o średnich wymaganiach 100 kg azotu na ha, a o niskich 80 kg/ha. Pamiętajmy, by zaplanowaną dawkę azotu podzielić na 2 części i stosować w okresach największego zapotrzebowania ziemniaków na ten składnik. Zbyt duże dawki jednorazowe pogarszają jakość bulw i sprawiają, że ziemniaki gorzej się przechowują. Rośnie też ich podatność na infekcję zarazą ziemniaka, chorobami wirusowymi i parchem zwykłym. Wszystko to skutkuje obniżeniem plonów bulw. Jeśli ziemniaki uprawiamy na glebie o niskiej zawartości próchnicy, to dawkę azotu mineralnego zaleca się zwiększyć o 20% w stosunku do zakładanej.
Fosfor i potas również konieczne
Obok azotu, równie ważne jest prawidłowe nawożenie fosforem oraz potasem, którego ziemniaki potrzebują też dużo. Fosfor decyduje przede wszystkim o zawartości skrobi oraz dojrzewaniu bulw, a także o właściwościach przechowalniczych. Potas natomiast odpowiada za transport asymilatów do bulw, zawartość skrobi i jakość bulw ziemniaka. Najlepszym z nawozów potasowych pod ziemniaki jest siarczan potasu.
W przypadku, gdy nie wykonujemy badań zasobności gleby, to wówczas można stosować nawozy mineralne dla ziemniaków wczesnych w następujących dawkach: 70 kg azotu, 35 kg fosforu, 160 kg potasu i 10 kg magnezu przy założeniu, że ziemniaki plonują na poziomie 30 t/ha. Dla ziemniaków późnych uprawianych bez obornika, przy plonie na poziomie 30 t/ha zaleca się zastosować 85 kg azotu, 40 kg fosforu, 170 kg potasu i 15 kg magnezu.
Dr hab. Dorota Pikuła
